Θεόδωρος Εσπίριτου

σκηνοθετεί τον «Don Giovanni» του Λορέντζο Ντα Πόντε

και μας μιλάει για τον ιδιόμορφο ήρωα, την εποχή του και τον τρόπο που ανακλούν οι πράξεις του αλλά και οι ιδέες του στον σύγχρονο κόσμο.

Η προσωπικότητα ενός άντρα που έχει σαν στόχο του την αποπλάνηση όσων περισσότερων γυναικών γίνεται, τι ενδιαφέρον μπορεί να παρουσιάζει στις μέρες μας όταν η σεξουαλική απελευθέρωση έχει προχωρήσει τόσο ώστε μάλλον γραφικό μοιάζει να δείχνει το πάθος του παρά προκλητικό;

Εδώ και πάνω από 150 χρόνια, το κίνημα των γυναικών, με τη συνδρομή μιας ομάδας διανοούμενων για ισότητα των δύο φύλλων, επέφερε αρκετές αλλαγές όσον αφορά στη γυναικεία χειραφέτηση και στα θέματα ισότητας, με αποτέλεσμα μία κατάσταση που έχει αλλάξει τον χάρτη των σχέσεων, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες. Ωστόσο, η αποπλάνηση με στόχο τη σεξουαλική εκμετάλλευση είναι πάντα επίκαιρη. Σήμερα, ο Ντον Τζιοβάννι, αν ζούσε ανάμεσά μας, θα φάνταζε πράγματι γραφικός με αυτές τις ξεπερασμένες μεθόδους. Ωστόσο, η αστική επανάσταση του 1789 φρόντισε να αφανίσει οριστικά την τάξη του και εκείνον. Το κακό όμως δεν αφανίζεται, αλλάζει μορφές. Και έχει προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της εποχής. Σήμερα ο νέος τύπος του Ντον Τζιοβάννι είναι ο σωματέμπορος, ο οποίος, αφού εντοπίσει το θύμα του, με δέλεαρ μία ζωή χλιδής ή απλώς την εξασφάλιση της επιβίωσης, γεμίζει τους μισοσκότεινους δρόμους με απελπισμένες γυναίκες.Με βάση αυτή την εξέλιξη της κατάστασης, ο ήρωας του Λορέντζο Ντα Πόντε φαντάζει αθώος.

Πως θίγεται η υποκρισία του κοινωνικού περίγυρου του Ντον Τζιοβάνι μέσα από την δική του δράση αφού κι ο ίδιος εμφανίζεται εξ ίσου υποκριτής στην προσπάθειά του να αποπλανήσει το κάθε θηλυκό που συναντάει στο δρόμο του;

Ο Ντον Τζιοβάννι, υποκρίνεται για να παγιδεύσει τα θύματά του, ωστόσο, η αποδοχή. από τον ίδιο, της φύσης και της κοσμοθεωρίας του σχετικά με τις επιθυμίες του, την άρνηση των κοινωνικών συμβάσεων, τη θρησκεία και τις κοινωνικές αντιλήψεις γενικότερα, συνεπάγεται την αποβολή του προσωπείου της υποκρισίας σχετικά με το τι είναι αρεστό ως συμπεριφορά και αποδεκτό ως αλήθεια. Η δράση του φέρνει πολλές φορές τους άλλους στα όριά τους όσον αφορά σε συναισθήματα, και αισθήματα δικαίου, ωστόσο, αποκαλύπτει συγχρόνως το προσωπείο της υποκρισίας το οποίο φορούν χωρίς να το ξέρουν τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου. Θα αναφέρω ως παράδειγμα ένα στοιχείο καλυμμένης υποκρισίας: Ο Ντον Οττάβιο, αρραβωνιαστικός της Ντόννα Άννα -που βιάζεται να την παντρευτεί παραβλέποντας εγωιστικά το πένθος της- όταν εκείνη του εξομολογείται την απόπειρα αποπλάνησής της από τον Ντον Τζιοβάννι, δεν αγωνιά για το δράμα της αλλά για το αν η αρραβωνιαστικιά του έχει χάσει την παρθενιά της, πράγμα που θα ισοδυναμούσε με την απώλεια της τιμής της σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής, και θα την καθιστούσε μιαρή, άρα ανεπιθύμητη. Το κείμενο βρίθει τέτοιων στοιχείων συμπεριφοράς, αλλά δεν τα προσέχουμε εύκολα, επειδή είμαστε και εμείς εθισμένοι, όσο εκείνοι, στην υποκρισία των κοινωνικών συμβάσεων.

Είναι ο ήρωας αυτός κάποιο είδος επαναστάτη ή απλά ψυχωτικός με εμμονικό σύνδρομο και προσήλωση στο στοματικό στάδιο;

Στο πολύτομο έργο του, χωρισμένο σε 16 άσματα, με τίτλο «Don Juan», ο Λόρδος Μπάιρον, αναφέρεται στη ζωή του ήρωα από τη γέννησή του, στην κακή σχέση των γονιών του μεταξύ τους και στην υπερπροστατευτική μητέρα η οποία αρνείται να αποδεχθεί ότι ο γιος της μεγάλωσε. Αν ισχύει πως το πρώτο στάδιο της σεξουαλικότητας είναι το στοματικό ή κανιβαλικό στάδιο, τότε ο Ντον Τζιοβάννι σχετίζεται με το στάδιο αυτό, εφόσον το κάθε θηλυκό αποτελεί γι’ αυτόν ένα είδος τροφής ενώ δεν συνδέεται συναισθηματικά με το πρόσωπο το οποίο απομυζά, επιδιώκοντας μία αυτοερωτική ικανοποίηση. Ωστόσο ο Ντα Πόντε δεν φαίνεται να απασχολείται με τις καταβολές των επιθυμιών του Ντον Τζιοβάννι. Ούτε κοιτάζει τον ήρωά του από την πλευρά της θρησκείας και της ηθικής, όπως ο Τίρσο ντε Μολίνα. Θα έλεγα πως τον παρατηρεί με ειρωνικό βλέμμα ως έναν παράδοξο αντάρτη, του οποίου τα κίνητρα είναι απολύτως ιδιοτελή, σαν να πρόκειται για ένα πλάσμα που προσπαθεί να επιβιώσει, χωρίς να αναλύει φιλοσοφικά αυτή την πρωτογενή ανάγκη. Ο Ντον Τζιοβάννι είναι, κατά βάση, αρνητής. Δεν υποτάσσεται στην εξουσία των ανθρώπων και του Θεού. Γι’ αυτόν ό, τι έχει «καθιερωθεί», αποτελεί πρόκληση εφόδου και κατάλυσης. Ωστόσο, δεν είναι επαναστάτης, γιατί δρα ιδιοτελώς.

Ποια από τα στοιχεία του χαρακτήρα του ήρωα και της κοσμοθεωρίας του σας έλκουν και ποια σας απωθούν;

Θαυμάζω τη δύναμή του να αρνείται την εξουσία, είτε πρόκειται για την εξουσία μίας προνομιούχου μειοψηφίας, είτε για τη βασιλεία των ουρανών. Θαυμάζω την τόλμη του να υψώνεται πάνω από το μέτρο αψηφώντας τις συνέπειες, τις προειδοποιήσεις και τις απειλές των ανθρώπων και των απεσταλμένων του ουρανού. Πρόκειται για μία ασυμβίβαστη προσωπικότητα. Γνωρίζει πως θα πληρώσει πολύ ακριβά την ανυπακοή του αλλά επιλέγει να μην υπακούσει. Χάνεται στην πυρά, όχι της ιεράς εξέτασης, αλλά σ’ εκείνη της κόλασης. Ωστόσο, αυτή η προσωπικότητα, αμαυρώνεται από τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει το άλλο φύλλο. Στήνει παγίδες στα θύματά του, τα εξαπατά χωρίς καμία τύψη και τελικά τα εγκαταλείπει. Νομίζω πως πρέπει να αντιμετωπίζουμε τον Ντον Τζιοβάννι ως ένα στοιχείο της φύσης. Προκαλεί δέος αλλά και μεγάλες καταστροφές. Μοιάζει να έχει ως στόχο το χλευασμό της Δημιουργίας και των θεϊκών δημιουργημάτων, φτάνοντας ως το σημείο να χλευάσει και τελικά να εκμηδενίσει ακόμη και την δική του ύπαρξη.

Πως ήταν η συνεργασία σας με τον μουσικό και πως λειτουργούν τα μουσικά μοτίβα και τα τραγούδια στην σκηνική δράση;

Κρατήσαμε κάποιες άριες από την όπερα του Μότσαρτ αλλά τα τραγούδια της παράστασης τα έχει γράψει ο Χρίστος Θεοδώρου, σε στίχους που διαμόρφωσα ο ίδιος, αφού ολοκλήρωσα τη μετάφραση του κειμένου. Τα τραγούδια υπενθυμίζουν ότι το συγκεκριμένο θεατρικό έργο έλκει την καταγωγή του από ένα λιμπρέτο, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Ντα Πόντε, δανείστηκε το θέμα από το θέατρο. Έτσι, κατά κάποιο τρόπο, το κείμενο, γεφύρωσε την όπερα με το θέατρο κι η μουσική συμβάλλει δραστικά σε αυτό.

Με ποιο τρόπο χειρίζεστε δραματουργικά αλλά και σκηνογραφικά και ενδυματολογικά την εποχή;

Δώσαμε ιδιαίτερη σημασία στην κίνηση και στον τρόπο εκφοράς του λόγου. Τα πρόσωπα της αριστοκρατικής τάξης έπρεπε να προσεγγίζουν ένα γενικότερο τυπικό συμπεριφοράς εντελώς διαφορετικό από εκείνο των εκπροσώπων των χαμηλών τάξεων. Ο Ντον Τζιοβάννι έπρεπε να μάθει να κινεί το σώμα, τα χέρια και τους καρπούς με τέτοιο τρόπο που να θυμίζει ό, τι γνωρίζουμε για την κινησιολογία της τάξης εκείνης της περιόδου. Ωστόσο, ο σκοπός μας δεν ήταν η αναπαράσταση μιας εποχής, γι’ αυτό όλες οι επιλογές μας είναι κάπως «σπασμένες». Δεν επιλέξαμε, ας πούμε, με αυστηρότητα τα κοστούμια. Προσπαθήσαμε μάλλον να δώσουμε το άρωμα μιας εποχής, δεν σταθήκαμε με νατουραλιστική εμμονή στην περιγραφή της. Προσπαθήσαμε να δώσουμε επίσης την αίσθηση της γλωσσικής συμπεριφοράς, την τελευταία πνοή μίας τάξης που το 1787, όταν γράφτηκε το έργο, ψυχορραγούσε ήδη. Δύο χρόνια αργότερα θα γινόταν η μεγάλη αστική επανάσταση που θα άλλαζε τον κόσμο οριστικά.

O Θεόδωρος Εσπίριτου αποφοίτησε από το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών. Σπούδασε θέατρο στο «Studio Stanislavski» και αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή της Ε. Χατζίκου. Παρακολούθησε εργαστήρια του Τρίτου Θεάτρου στην Ιταλία και συμμετείχε στα σεμινάρια των διεθνών θεατρικών ομάδων ODIN, FARFA και του R. CHIESLAC, ηθοποιού του Γκροτόφσκι.

Έχει σκηνοθετήσει μέχρι τώρα 36 παραστάσεις και 7 δρώμενα και αναλόγια, στο Εθνικό Θέατρο, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, στα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας, Πάτρας, Σερρών, Κοζάνης, Ιωαννίνων και σε ανεξάρτητες ομάδες. Παραστάσεις του έχουν παρουσιαστεί στο Εθνικό Θέατρο, στη β΄ Biennale Θεσσαλονίκης, στη «Θεατρική Άνοιξη» στο πλαίσιο της Θεσσαλονίκης Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, στο Κολλέγιο Αθηνών, στο φεστιβάλ της Διεθνούς Θεατρικής Συνάντησης, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Βόλου, στην Ιταλία, στη F.Y.R.O.M., στο Βέλγιο, στη Γαλλία και στη Ρουμανία.

Από το 1994 ως το 2000 ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής και εισηγητής του εκπαιδευτικού προγράμματος, πανελλήνιας εμβέλειας, «Ιούλιος, μήνας θεατρικής εκπαίδευσης στα Χανιά» του Πολιτισμικού Νότου.

Ίδρυσε το Studio Θεατρικών Ερευνών και το Θέατρο του Μαρτίου που επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Στο θέατρο παρουσιάστηκαν τα έργα του, «Inferno, εικόνες μιας έκθεσης», και -με μορφή αναλογίου- «Ηλέκτρα, το τέλος της παράστασης», «Delirium tremens» και «Η σχεδία της Μέδουσας».

Έχει παραδώσει μαθήματα θεάτρου κι από το 1993 μέχρι σήμερα έχει διδάξει στο Τμήμα Υποκριτικής Θεάτρου-Κινηματογράφου του δημοσίου ΙΕΚ Αμαρουσίου, στο Εργαστήρι Άκης Δαβής, στις Ανώτερες Σχολές Δραματικής Τέχνης «Αρχή» (Ν. Καρρά), «Πρόβα» (Μ. Ραζή), στη σχολή του Γιώργου Κιμούλη, στη σχολή του Πνευματικού κέντρου του Δήμου της Αγίας Βαρβάρας, στη σχολή «Δήλος» της Δήμητρας Χατούπη και στο τμήμα Β.Α. in Performing Arts του Athens Metropolitan College του εκπαιδευτικού οργανισμού ΑΚΜΗ σε συνεργασία με το Queen Margaret University του Εδιμβούργου.