Τατιάνα Παπαμόσχου

σκηνοθετεί την παράσταση «Jalousie» της Εστέρ Βιλάρ με τρία νέα κορίτσια στους πρωταγωνιστικούς ρόλους

Την πρώτη της σκηνοθεσία υπογράφει η Τατιάνα Παπαμόσχου στο θέατρο Φούρνος με την παράσταση, «Jalousie», σε μετάφραση Θαλή Σταθόπουλου και σε δική της διασκευή. Συνεργάζεται με τρεις νέες ηθοποιούς την Μαριάννα Κυριάκη στην πρώτη της επαγγελματική δουλειά, την Αθηνά Νιαβή και τη Σουζάνα Βαρτάνη. Τρεις γυναίκες διεκδικούν τον ίδιο άντρα, ένα πρόσωπο που δεν εμφανίζεται ποτέ «επί σκηνής». Μια ενδιαφέρουσα διαπλοκή της δραματουργίας είναι πως οι τρεις αντίζηλες επικοινωνούν μεταξύ τους μόνο μέσω μηνυμάτων. Οι παθιασμένες εκμυστηρεύσεις τους οδηγούνται στα άκρα  καθώς εμμονικά διεκδικούν τον ίδιο άντρα ή μήπως απλά υπερασπίζονται το πάθος τους γι’ αυτόν, ένα πάθος που δικαιώνει τις υπάρξεις τους μετατρέποντάς τες από συνηθισμένα πλάσματα σε φλεγόμενες υπάρξεις ενώ ταυτόχρονα μέσα από την υπερβολή, τις καθιστά στην πορεία, κωμικές φιγούρες; Μιλάμε με την σκηνοθέτιδα του έργου για την παράσταση που αγγίζει πτυχές του εσώτερου εαυτού μας, τις οποίες συνήθως προτιμάμε να κρατάμε κρυφές.

Πως δόθηκε στη δραματουργία η θεατρικότητα που είναι απαραίτητη για την σκηνική της μεταφορά;

Αν μιλάμε για τη διασκευή του κειμένου, υπήρχε ήδη από τη μετάφραση του Θαλή Σταθόπουλου και το προηγούμενο ανέβασμα, μια πρώτη επεξεργασία. Είχε δοθεί μια θεατρική μορφή.  Αυτή διαμορφώθηκε ξανά από εμάς, στη πράξη, μέσα από τις πρόβες. Η αλήθεια είναι ότι  ήταν δύσκολο . Όταν έχεις να διαχειριστείς επιστολές, έχεις το ελεύθερο  να δώσεις βάρος είτε στον αποστολέα είτε στο παραλήπτη και πρέπει να διαλέξεις ποιόν θα φωτίσεις κάθε φορά. Αυτά, όσον αφορά το κείμενο. Η «επί σκηνής» τοποθέτηση ήταν επίσης ένας γρίφος. Το πιο απλό αλλά και πιο στατικό είναι να μοιράσει κανείς τη σκηνή στα τρία. Αυτό θέλησα να το αποφύγω. Όπως θέλησα και να ξεφύγω από τη δέσμευση του μηχανικού μέσου, όπως fax και mail. Η αρχική εκδοχή του έργου ήθελε τις ηρωίδες να ανταλλάσουν fax. Σε πρόσφατο ανέβασμα στις Βρυξέλες το μέσον «εξελίχθηκε» σε mail.  Προτίμησα να μείνω στο χαρτί,  στο γράμμα, την κλασσική επιστολή που μπορεί να είναι αποτέλεσμα όλων αυτών των μέσων ή απλά ένα χειρόγραφο.

Πως ήταν η εμπειρία της πρώτης σκηνοθετικής σου απόπειρας;

Πολύ ενδιαφέρουσα. Για την ακρίβεια δεν είναι η πρώτη φορά, έχουν προηγηθεί οκτώ παραστάσεις με παιδιά στο σχολικό φεστιβάλ Βούλας. Ακούγεται ερασιτεχνικό αλλά ήταν πολύ μεγάλες παραγωγές με τεράστιο αριθμό παιδιών-ηθοποιών -από 70 ως 250- και όλη την ευθύνη επάνω μου, συγγραφική, σκηνοθετική, σκηνογραφική, οργάνωσης παραγωγής κλπ.. Οπότε είχα προπονηθεί αρκετά καλά μπορώ να πω. Η τωρινή εμπειρία ξεκίνησε σαν δοκιμή και εξελίχθηκε πολύ καλύτερα απ’ όσο περίμενα. Είναι πολύ γοητευτικό το ψάξιμο και η εξερεύνηση για το πως μπορεί να περάσεις απ’ το χαρτί στη  πράξη.  Αλλά ίσως γοητευτικότερη και με μεγαλύτερη ευθύνη είναι η δουλειά με τους ηθοποιούς.  Χαίρομαι και μου δημιουργεί μεγάλη ευχαρίστηση να μπορώ να βοηθήσω νεώτερους συναδέλφους να βρουν κλειδιά, να ξεπεράσουν δυσκολίες, να καταλάβουν τον εαυτό τους, να εμπιστευτούν δυνάμεις που ίσως τώρα ανακαλύπτουν ότι έχουν.  Η διδασκαλία έχει μια μαγεία. Και είναι ένας τομέας στον οποίο ομολογώ ότι θα μ’ ενδιέφερε  να αποκτήσω μεγαλύτερη κατάρτιση.  Αυτό που έκανα είναι εμπειρικό. Έχοντας την εμπειρία από τον εαυτό μου και παράλληλα αναζητώντας τον πιο αποτελεσματικό τρόπο ώστε να φτάσουμε στο καλύτερο αποτέλεσμα για την κάθε μια από τις ηθοποιούς. Θα μ’ ενδιέφερε όλο αυτό να το εξελίξω και να γίνει πιο μεθοδικό.

Γιατί κατά την γνώμη σου οι γυναικείοι χαρακτήρες έχουν τόσο συχνά τον λόγο ως φύλο στις σύγχρονες θεατρικές σκηνές σε σχέση με τους αντρικούς οι οποίοι σκηνικά περιορίζουν την σκηνική τους παρουσία σε χιουμοριστικούς μονολόγους τύπου caveman;

Ομολογώ ότι δεν το είχα παρατηρήσει. Μήπως και στο θέατρο έχουμε γίνει πολλές οι γυναίκες οπότε αναγκαστικά υπάρχει πληθώρα γυναικείων χαρακτήρων; Να μην ξεχνάμε ότι κι η γυναικεία συγγραφή έχει αυξηθεί πολύ. Κάτι που κάποια χρόνια πριν δεν υπήρχε. Πάντως δεν συμφωνώ στο ότι η αντρική παρουσία έγινε επιφανειακή. Κοντινό παράδειγμα ο «Νιζίνσκι» του Τσακίρη στο Ηρώδειο.

Όταν έλεγα χιουμοριστικούς, καθόλου δεν εννοούσα και επιφανειακούς. Ίσα-ίσα το αντίθετο. Και σίγουρα υπάρχουν και πολλοί αντρικοί μονόλογοι διαφορετικής κατεύθυνσης, χαίρομαι που ανέφερες την πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση του Τσακίρη. Δώσε μου τώρα από ένα σύντομο ψυχογράφημα των τριών ηρωίδων.

Θα ξεκινούσα να πω ότι δεν έχει ιδιαίτερη σημασία το τί είναι αυτές οι γυναίκες.  Η Βιλάρ συνθέτει τους τρείς συγκεκριμένους χαρακτήρες για να εξυπηρετήσει τη συνθήκη του έργου. Και θα εξηγήσω γιατί. Έχουμε αρχικά την Έλεν, πετυχημένη και διάσημη δικηγόρο, παντρεμένη δέκα χρόνια με τον Λάζλο, τον μοιραίο άντρα του έργου που αποτελεί το κοινό αντικείμενο του πόθου και των τριών. Έξυπνη, με τακτ και χιούμορ, θα βυθιστεί στην άβυσσο της ζήλειας και της αυτοαναίρεσης όταν μάθει ότι ο άντρας της την απατά. Η δεύτερη, η Γιάννα, πετυχημένη αρχιτέκτονας, νεότερη της Έλεν, παράφορα ερωτευμένη με τον Λάζλο, τον διεκδικεί και τον κερδίζει για να φτάσει με τη σειρά της στη κόλαση της ζήλειας όταν εκείνος θα την παρατήσει.

Η τρίτη, η Ίρις, νεαρότερη όλων και φοιτήτρια, η πιο αθώα και πιο άπειρη- παρόλη την ερωτική της τόλμη- θα τσαλακωθεί άσχημα όταν κι αυτή με τη σειρά της θα βρεθεί στο περιθώριο από τον άτακτο κύριο Λάζλο.

Όλες αυτέ ς οι κυρίες μένουν στο ίδιο κτίριο αλλά επικοινωνούν με επιστολές. Θα μπορούσε να είναι οποιεσδήποτε γυναίκες –αρκεί βέβαια να γνωρίζουν να γράφουν. Τίποτε άλλο δεν αποτελεί αναγκαία συνθήκη. Όλη η διαπλοκή από κει κι έπειτα αφορά τα ανθρώπινα πάθη.. Από τα οποία κανείς δεν εξαιρείται, κατά την Βιλάρ…

Αλήθεια είναι αυτό αν και νομίζω πως οι χαρακτήρες κάπως επιλέχτηκαν για να είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι και να προσφέρονται για ταύτιση. Αλήθεια τι σκοπεύει να μεταφέρει στο κοινό η συγκεκριμένη παράσταση και με ποιο τρόπο επιδιώκει να το επηρεάσει;

Νομίζω ότι κλείνει το μάτι σε όλους μας όσον αφορά τις σχέσεις και τη ζήλεια.

Προσωπικά δεν συμφωνώ τόσο με αυτή τη γυναικεία λογοτεχνία που «θυματοποιεί» μονίμως τις γυναίκες, δεν είναι έτσι τα πράγματα πια… Αλλά στα πάθη και στη ζήλεια συγκεκριμένα είμαστε όλοι «εν δυνάμει» θύματα και το βάθος του χάους που μας επιφυλάσσουν δεν είναι ορατό. Κι ωστόσο η γραφή της  Βιλάρ έχει ιδιαίτερο χιούμορ. Και πολύ ωραίο λόγο. Κι επίσης μια ματιά γεμάτη κατανόηση για την φύση των αισθημάτων μας. Είναι σαν να σε χτυπάει στη πλάτη λέγοντας « δεν πειράζει, ανθρώπινο είναι»…

Οπότε γι’ αυτό επέλεξες το έργο της Βιλάρ για την πρώτη σου σκηνοθετική δουλειά;

Το έργο μού το πρότειναν τα τρία κορίτσια όταν με πρωτοσυνάντησαν για να μου προτείνουν να αναλάβω τη σκηνοθεσία. Βλέπετε, ούτε κι αυτό το επέλεξα εγώ . Μου ζητήθηκε!  Στην τέχνη πολλές –τις περισσότερες -φορές η επιλογή γίνεται βάσει αναγκών.  Είχα τρεις γυναίκες ηθοποιούς έπρεπε να βρεθεί κάτι που να ταιριάζει σ’ αυτές. Η αλήθεια είναι ότι ψάχνοντας έπεσαν στα χέρια μου κι άλλα κείμενα, αυτό όμως με κράτησε περισσότερο ακριβώς επειδή δεν ήταν θεατρικό.  Η ιδέα των μικρών αυτών μονολόγων με ενθουσίασε καθώς και η γλώσσα τους που κρατάει πάντα –όσο κι αν οι ηρωίδες βγαίνουν εκτός εαυτού- ένα στυλ, έναν τρόπο «λόγιο». Ακόμα και το γεγονός ότι οι ηρωίδες διατηρούν τον πληθυντικό μέχρι ενός σημείου στην επικοινωνία τους, έχει ενδιαφέρον.

Πως λειτουργεί παραστασιακά το γεγονός πως οι τρεις ηρωίδες δεν απευθύνονται ποτέ άμεσα η μία στην άλλη;

Εκείνες απευθύνονται στο φάντασμα της άλλης που εμείς βλέπουμε μπροστά μας. Άρα απευθύνονται έστω κι αν εμείς πιστεύουμε ότι αυτές οι δυο κάθε φορά, δεν είναι μαζί.  Όπως όταν γράφω σε κάποιον που μισώ κι η φόρα και το άχτι μου με κάνουν να τα λέω φωναχτά –να φαντάζομαι ότι του απευθύνομαι, σαν να τον είχα μπροστά μου. Στη σκηνή αυτός εκείνη την ώρα είναι  μπροστά μου και διαβάζει –άρα αντιδρά με τη σειρά του- σε όσα του γράφω. Ακούγεται περίπλοκο αλλά στη πράξη είναι πολύ απλό…

Πως ήταν η συνεργασία με τις τρεις ηθοποιούς στη διάρκεια των προβών;

Δυναμική! Οι πρόβες είναι το πιο δημιουργικό αλλά και πιο δύσκολο κομμάτι μιας παράστασης. Στη περίπτωση μας τα κορίτσια είχαν να παλέψουν με την απειρία τους αλλά από την άλλη είχαν τον ενθουσιασμό και την  νεανικότητα  τους. Σίγουρα υπήρξαν στιγμές που δυσκολευτήκαμε όλες  αλλά θεωρώ ότι το αποτέλεσμα μας δικαίωσε. Και θέλω επίσης να πιστεύω ότι η επιμονή μου σε κάποια πράγματα, τώρα έγινε κατανοητή…

Ποιο πιστεύεις πως είναι το μέλλον του θεάτρου στους δύσκολους οικονομικά καιρούς που διανύουμε;

Δυστυχώς δεν μπορώ να είμαι αισιόδοξη. Τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα παντού. Στο θέατρο ήταν που ήταν τα πράγματα, τώρα απόγιναν.  Κι ενώ δημιουργικότητα υπάρχει μεγάλη, χωρίς πόρους τι γίνεται;  Μιλάμε πια ένα χόμπι πολυτελείας. Να έχεις από κάπου αλλού χρήματα για να δουλεύεις στο θέατρο.  Πόσα απ’ τα σχήματα που υπάρχουν τώρα  δεν επιβιώνουν επειδή βάζουν το χέρι στη τσέπη –τη δική τους ή των συγγενών-; Πόσα απ’ αυτά βγαίνουν οικονομικά; Ελάχιστα. Αυτή δεν είναι η πραγματικότητα;

Ναι έχεις δίκιο. Όλη αυτή η παραγωγικότητα δεν έχει ούτε οικονομικό αλλά ούτε απαραίτητα και καλλιτεχνικό αντίκρισμα. Κι αυτό δεν είναι το μόνο πρόβλημα στον θεατρικό χώρο στην Ελλάδα. Αλλά συνεχίζουμε και νομίζω ότι σε πολλές περιπτώσεις είναι καλό το ότι συνεχίζουμε. Ας πάμε λοιπόν στην επόμενη δουλειά σου.  Με τι κριτήρια θα την επιλέξεις;

Θα ‘θελα ποιότητα κι όχι ποσότητα. Θα ‘θελα να διδάξω , θα ‘θελα να επιμορφωθώ, θα ‘θελα να συνεχίσει  η συνεργασία μου στο θέατρο με τον Σταύρο Τσακίρη. Επίσης θα ‘θελα να προχωρήσω κι σε άλλου είδους δημιουργικές κατευθύνσεις, όχι απαραίτητα σχετικές με το θέατρο.

Πες μου δυο λόγια για τον Μιχάλη Κακογιάννη;

Δεν είναι εύκολο να χωρέσω σε δυο γραμμές τον Μιχάλη. Για μένα ήταν η αιτία που βρέθηκα στο χώρο κι ο Πυγμαλίων μου. Θα πω μόνο ότι έβαλε τον πήχη πολύ ψηλά από νωρίς στη ζωή μου.  Και αυτό σίγουρα με καθόρισε.

Ποια είναι η γνώμη σου για το Επί Σκηνής;

Λυπάμαι για την άγνοια αλλά εγώ τώρα το ανακάλυψα! Αυτό που είδα είναι ότι πρόκειται για ένα χώρο που σέβεται τον επισκέπτη και του δίνει αξιόπιστη και σοβαρή πληροφόρηση.

Μπορείτε να δείτε την παράσταση στο θέατρο «Φούρνος» όπου θα παίζεται από τις 16 Ιανουαρίου έως τις 28 Φεβρουαρίου, κάθε Δευτέρα και Τρίτη.