Αφιέρωμα: Θεόδωρος Τερζόπουλος –Εμμονή και μνήμη

Επιχειρώντας μια γέφυρα ανάμεσα στο έργο του καταξιωμένου δημιουργού και στο θεατρικό κοινό της χώρας μας

2. «Στοχεύοντας στον πυρήνα»

Ο διεθνούς κύρους, Έλληνας σκηνοθέτης μιλάει για το έργο του και την πορεία του στην τέχνη

Β. Τραγωδία και Βακχεία: Εισχωρώντας στον «λευκό χρόνο»

Πως ξεκίνησε αυτή η ιδιαίτερη έρευνα και προσέγγιση της τραγωδίας που σήμερα αποτελεί ταυτόχρονα μια πολύ συγκεκριμένη και πρωτότυπη μέθοδο διεθνούς απήχησης;

Προβληματίστηκα επειδή συνήθως, στις τραγωδίες,  τα πρόσωπα συμπεριφέρονται ως υπαρκτοί χαρακτήρες…

Στα ανεβάσματα δηλαδή που βλέπουμε…

Ναι. Αυτό λοιπόν με προβλημάτισε ήδη πριν ασχοληθώ με την τραγωδία που για μένα είναι πολύ κοντά στη θρησκεία. Πηγαίνοντας πίσω στον Αισχύλο, σκεφτόμουν τον Προμηθέα γιατί ήθελα να αρχίσω μ’ αυτόν. Θα έλεγα πως είναι μια προ-τραγωδία, δηλαδή ακόμα τα πρόσωπα είναι στοιχεία της φύσης, δαίμονες, φαινόμενα φυσικά, ωκεανοί , ο ουρανός κ.λ.π.  Πιστεύω ότι στην τραγωδία το πρόσωπο φέρει ένα φορτίο που το αποθέτει στη σκηνή. Δεν πρόκειται για μια ιστοριούλα ή για μια περιγραφή... Αλλά είναι κάτι  που έχει μεγάλη αξία γιατί η αφήγηση εκπορεύεται από τον βαθύ μύθο. Πιστεύω ότι φέρουν τα πρόσωπα αυτά ένα υλικό, μια βασική πρωταρχική ύλη, θεμελιώδη θα την έλεγα. Στην περίπτωση των Βακχών όταν άρχισα να δουλεύω, πίστεψα ότι τα πρόσωπα πρέπει να φέρουν την Βακχεία άρα πρέπει να ξεχάσω τους ρόλους, να ξεχάσω την Αγαύη, τον Πενθέα ακόμα και τον Διόνυσο. Έπρεπε να υπάρξει μια περίοδος προβών στη διάρκεια της οποίας θα ερευνήσουμε τις πηγές της ενέργειας, την έκσταση και μετά θα έβλεπα τους ρόλους…

Μέσα πλέον από αυτό το μπαγκράουντ…

Ναι  μέσα από αυτό το υπόβαθρο, μέσα απ’ αυτήν την ατμόσφαιρα. Κι όταν μιλάω για Βακχεία, δεν μιλάω για κάποιες κινήσεις απλά και μόνον, για την κινησιολογία, την ρυθμολογία της έξαρσης…

Ναι , αυτά υποθέτω μπορούν απλά να διδαχτούν.

Ναι, μίλαγα για έναν πολύ βαθύ χρόνο, για την μελέτη ενός χρόνου του βάθους που έχει σχέση και με την γέννηση και με τον θάνατο. Έπρεπε να ψάξω σ’ όλο τον κόσμο, έψαξα στην Αφρική, για να δω τι γίνεται με την πατούσα και με τις αποφύσεις των νεύρων, πως αιματώνεται το πόδι και πως όταν κυκλοφορεί καλύτερα το αίμα, συμπεριφέρεται ανάλογα και το σώμα. Επίσης έπρεπε να δουλέψω και πάνω στην αναπνοή, από εκεί άρχισα. Έπρεπε να αντιληφθώ πως λειτουργεί το τρίγωνο, η κάτω ζώνη, από τα γεννητικά όργανα μέχρι τον ομφαλό.  Έπρεπε να βρω ένα τρόπο να απελευθερώσω αυτό το κομμάτι.  Αρχίσαμε ένα ταξίδι πολλών μηνών με το «Άττις», φύγαμε, πήγαμε στα αναστενάρια, μπήκαμε στο κονάκι, κάποιοι από μας πατήσανε και τα κάρβουνα… Κατάλαβα ότι ο φόβος είναι κακός σύμβουλος, αν φοβηθείς ούτε στο κρύο νερό δεν μπορείς να πατήσεις με γυμνά τα πόδια…  Πρέπει να είσαι αποφορτισμένος, το σώμα να είναι χαλαρό, δεν πρέπει να υπάρχουν αγκυλώσεις στα νεύρα και στην ενέργεια… Μελετήσαμε λοιπόν πολλούς πολιτισμούς σε ότι αφορά αυτό το θέμα της έκστασης. Δεν υπάρχει μόνο στην Ελλάδα και δεν είναι μόνο οι Βάκχες κι ο Διόνυσος, υπάρχει αντίστοιχα στην Αφρική, στην Λατινική Αμερική και στους Ίνκας αλλά και στους Απορίτζιναλς της Αυστραλίας.

Με τους παράξενους μουσικούς δρόμους τους…

Ναι. Με τον χρόνο του ονείρου…

Και στην ανατολή συναντάει κανείς αντιστοιχίες.

Ναι και στην Ανατολή. Εκεί αυτοσυγκεντρώνονται μ’ έναν τελείως διαφορετικό τρόπο.

Όμως μερικές φορές παραδίδεσαι απρόβλεπτα στην έκσταση κι άλλοτε πάλι όσο κι αν προσπαθείς να την προσεγγίζεις παραμένει απροσπέλαστη,  μια τέτοια εμπειρία.

Δεν είναι αποτέλεσμα μελέτης η βακχεία. Όταν αρχίσεις να δουλεύεις με το σώμα πρέπει σιγά-σιγά να αρχίσεις να απομακρύνεσαι από τον ελεγκτή του, με τα πολλά «απαγορεύω», που είναι το μυαλό. Και πρέπει να αφήσεις το σώμα σου με ανοιχτούς τους πόρους, χωρίς μπλοκαρίσματα και σωματικά αλλά κυρίως εγκεφαλικά.

Οπότε δημιουργείται μία μεθοδολογία άσκησης του σώματος… Το οποίο θυμάται…

Έπρεπε να δω αυτή τη μνήμη της Βακχείας στο σώμα και το πώς απελευθερώνεσαι από την καθημερινή πραγματικότητα μέσα από μια σειρά ασκήσεων πολλών ωρών και πολλών ημερών και μηνών, και περνάς σε μία άλλη σφαίρα, σε μία άλλη διαδικασία. Σιγά-σιγά  η μπλοκαρισμένη από την καθημερινότητα, ενέργεια που υπάρχει σε συγκεκριμένα σημεία απελευθερώνεται,  χαλαρώνει το σώμα, μέσα από πάρα πολύ δουλειά…  Αυτή είναι μία τεχνική που δεν έχει τέλος. Είναι στην κυριολεξία σαν μία ελαφρά μέθη αλλά όχι με το κρασί, με το αίμα. Το αίμα κυκλοφορεί πολύ καλά κι αρχίζει και λύνεται το σώμα. Οι απορίτζιναλς της Αυστραλίας μπορούν να συναντήσουν τους νεκρούς προγόνους τους και να συνομιλήσουν μ’ αυτούς στον λεγόμενο «λευκό χρόνο», που είναι και το τελευταίο στάδιο. Εμείς ζήσαμε πολλά τέτοια φαινόμενα εξωλογικά, πολύ παράξενα… Κάποια στιγμή είχε κάνει ο Γιώργος ο Συμεωνίδης κάποια άλματα κι όλοι είχαμε την αίσθηση ότι πετάει. Αλλά δεν πετούσε, εμείς το βλέπαμε αυτό γιατί είχαμε περιέλθει σε μία άλλη κατάσταση. Και βλέπαμε τον χρόνο, ο οποίος ήταν αρκετά γρήγορος, να επιβραδύνεται.

Μέσα από την άσκηση λοιπόν η υπέρβαση…

Υπ’ όψιν όμως, ότι όλες αυτές οι σωματικές ασκήσεις του «Άττις» έχουν περάσει από το σώμα μου, δεν είναι από αναφορές, είναι βιωμένες καταστάσεις.  Αλλιώς δεν θα το ριψοκινδύνευα, αν δεν ήμουν σίγουρος. Γι’ αυτό κι όταν τις διδάσκω σε κάποια ακαδημία, άμεσα τις προσλαμβάνουν οι ηθοποιοί. Σε ένα χρόνο θα έχει ετοιμαστεί και το βιβλίο αυτής της τεχνικής με πάρα πολλές ασκήσεις. Προσπαθούμε να είναι ουσιαστικό, αναλυτικό και απλό. Δηλαδή να μπορεί ένας νέος άνθρωπος να έχει εύκολη πρόσληψη. Θα υπάρχει κι ένα D.V.D.. Θα βγει πρώτα στα ελληνικά, μετά από το πανεπιστήμιο της Κολούμπια στην Αμερική, μετά στο Βερολίνο στα Γερμανικά και μετά σε δέκα ακόμα γλώσσες, κινέζικα, ρώσικα, ιταλικά, ισπανικά. Από την στιγμή που έχουν πληροφορηθεί μεγάλες εθνικές ακαδημίες ότι ετοιμάζω αυτό το βιβλίο ζήτησαν ήδη τα δικαιώματα ώστε να μεταφραστεί και στην γλώσσα τους. Και θα είναι έκδοση του «Άττις». Θα είναι δηλαδή κι ένα περιουσιακό στοιχείο του «Άττις», δεν θα ανήκει σε κάποιον εκδότη.

Θα είναι πολύτιμο για όποιον διαβάζει όλες αυτές τις συνεντεύξεις και τις συζητήσεις αλλά εν τούτοις δεν μπορεί να έχει μια σαφή εικόνα με λεπτομέρειες. Και με την τραγωδία δύσκολα κανείς μπορεί να καταπιαστεί χωρίς εργαλεία…

Στην τραγωδία υπάρχει «παρών» ο Θεός, ο Διόνυσος που είναι και Θεός του θεάτρου.

Κι είναι και Θεός του κρασιού.

Ναι, είναι και Θεός του κρασιού, είναι και Θεός της έκστασης. Στο δράμα όπου κυριαρχεί ο χαρακτήρας, δεν υπάρχει ο θεός. Ο θεός είναι απών. Στη θέση του μπορεί να υπάρχει ο δήμαρχος, ο βασιλιάς, μπορεί που και που να γίνει μια αναφορά στο θεό… Ενώ στην τραγωδία μονίμως απευθύνεσαι δια μέσου του ηθοποιού στον Θεό… Προσπαθείς να διακρίνεις βαθιά μέσα στο τούνελ του Θεού. Αυτόματα καταργείς τους μεσάζοντες. Είστε εσύ κι ο Θεός. Φτάνεις, δια μέσω του εαυτού σου, στο αρχέτυπο. Στον πυρήνα. Με μία έννοια ο ηθοποιός είναι ένα άλλοθι, ακόμα κι η στιχομυθία. Αλλά αυτό το έχω δει και στο Νο και στο Καμπόκι. Το έχω δει στα μεγάλα αρχαία θέατρα. Στα ασιατικά θέατρα. Και στα δρώμενα της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής.

Μα κι η Αρχαία Τραγωδία από δρώμενα ξεκίνησε.

Ακριβώς. Για μένα η Τραγωδία είναι η χειραφέτηση των αρχαίων Ελληνικών μύθων. Που μας έδωσε αυτό το συγκλονιστικό θέατρο. Ρίζα του θεάτρου αλλά και μία από τις ρίζες του πολιτισμού. Ναι είναι καρπός της δημοκρατίας αλλά εγώ κράτησα το στοιχείο του Θείου, είμαι πιο κοντά στην θεϊκή παρουσία, αυτό που μας υπερβαίνει και που πρέπει να το αντιμετωπίσουμε, να παλέψουμε μ’ αυτό για να περάσουμε στην υπέρβαση ή να ηττηθούμε υπερβάλλοντας, θέλοντας να γίνουμε θεοί και τότε να περάσουμε στον Θρήνο. Μέσα από την σύγκρουσή μας, απ’ αυτόν τον διάλογο με τον θεό…