METAMORFOSIS
An electric performance

Το μύθο του Τηρέα, της Πρόκνης και της Φιλομήλας από το αριστουργηματικό έπος «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου, παρουσίασε στη Θεσσαλονίκη η ομάδα UBU ART CREW το Νοέμβριο του 2014, στο “Studio Όρα” υπό τη σκηνοθετική ματιά της Μαρίας Γρίβα, ερμηνεία της Αντιγόνης Μπάρμπα και μουσική επένδυση του Κώστα Βοζίκη.

«Οmnia mutantur, nihil interit»
(=τίποτα δεν πεθαίνει, όλα μεταμορφώνονται)

Για το έργο του Οβίδιου
Η σύνθεση έπους (ύψιστο εξελικτικό στάδιο για έναν ποιητή), αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα όταν αυτό αφηγείται μύθους και αξίες διαχρονικές. Η αξία των μύθων είναι αναμφισβήτητη ως ουσιώδες μέσο για τη μελέτη της πνευματικής και ψυχικής σύστασης ενός λαού. Στο αριστουργηματικό έργο του «Μεταμορφώσεις» ο Λατίνος ποιητής Οβίδιος Πόπλιος Νάσων μας αφηγείται περίπου είκοσι αιώνες πριν, μύθους των Ελλήνων και Ρωμαίων (περίπου 250) που εμπεριέχουν μέσα τους το στοιχείο της μεταμόρφωσης. Μυθολογικές φιγούρες που μεταλλάσσονται, κοινωνικές και ηθικές έννοιες και αρετές που σχηματοποιούνται σε εικόνες και μια γερή δόση αλληγορίας συνθέτουν το μωσαϊκό των Μεταμορφώσεων του Οβίδιου. Με εξαιρετική αφηγηματική γοητεία, το έργο μας αποκαλύπτει έναν κόσμο που από φυσιολογικός γίνεται μαγικός ενώ παράλληλα καθιστά το μαγικό κόσμο, φυσιολογικό. Με χιούμορ, τη χρήση της υπερβολής και διδακτισμό, ο ποιητής «αιτιολογεί» τους μύθους του και παράλληλα «αποδεικνύει» τις μεταμορφώσεις των μυθικών ηρώων του αναλύοντας με ψυχολογική ευφυΐα, κάθε στιγμή της μετάλλαξης τους.

Το κείμενο
O Tηρέας, βασιλιάς της Θράκης, σμίγει με την Πρόκνη εν μέσω «κακοσημαδιάς» (=κακών οιωνών) και οι δύο τους γίνονται γονείς του Ίτυ. Εισακούοντας την επιθυμία της Πρόκνης να συναντήσει την αδερφή της) ο Τηρέας ταξιδεύει για να την παραλάβει τη Φιλομήλα από την Αθήνα και να τη συνοδεύσει ως τη Θράκη, ώστε οι δυο αδερφές να συναντηθούν. Όταν αντικρίζει τη Φιλομήλα, ο Τηρέας «πύρωσε» από την τόση ομορφιά. «… Ο πόθος τον τραντάζει δυνατά, κοχλάζουν στο μυαλό του χίλιες γνώμες και χωρίς φραγμό, τα πάντα μελετά .Τα πάντα θα τολμήσει κι ό,τι γίνει…» Ο Τηρέας, βιάζει τη Φιλομήλα, και για να μη μαρτυρήσει παντού την ατιμία του, της κόβει τη γλώσσα με το σπαθί του κι «…έμεινε να σαλεύει ό,τι απόμεινε και τ’ άλλο το κομμάτι πέφτοντας στη γη, βουβό απομεινάρι, σπαρταράει ….» Η Φιλομήλα κεντάει ένα υφαντό «μήνυμα» στην αδερφή της που ξεσηκώνει μια θύελλα εκδικητικής λύσσας, μιας φρενίτιδας που τυφλώνει την Πρόκνη και την οδηγεί στη σφαγή του γιού της προκειμένου να εκδικηθεί τον Τηρέα. Οι δυο αδερφές βράζουν κατόπιν τα μέλη του νεκρού παιδιού και του τα προσφέρουν ως έδεσμα στο δείπνο. Όταν ο βασιλιάς «…ανήξερος και ανύποπτος ο νους του, γιόμισε την κοιλιά του με φαί και χόρτασε σάρκα εκ της σαρκός του» άρχισε να αποζητά τον αγαπημένο του γιό, τότε έλαβε και την απάντηση της Πρόκνης «..Εντός σου κείται ο Ίτυς που ζητάς!». Οι δυο αδερφές κατάφεραν να το σκάσουν και ο Τηρέας ξοπίσω τους, τις κυνήγησε με σπαθί. Η μια «μες στα ρουμάνια γύρεψε κονάκι κι η άλλη, εκούρνιασε στη σκεπή». Οι Θεοί ακούγοντας την παράκληση τους, μεταμόρφωσαν την μουγκή Φιλομήλα σε χελιδόνι, την Πρόκνη σε αηδόνι, ενώ τον Τηρέα σε τσαλαπετεινό « πολεμιστή στην όψη και το ύφος…» Αυτό το εξαιρετικά πλούσιο φραστικά κείμενο, αγγίζει τα θέματα της αγάπης και της προδοσίας της, του ανήθικου και αχαλίνωτου πόθου, της αδερφικής αγάπης και συμπαράστασης, της υποκρισίας, της αποκτήνωσης και βαρβαρότητας. Το γεγονός της φυσιογνωμικής ομοιότητας πατέρα και αδικοχαμένου γιου, από τη μια ενδυναμώνει την αδυναμία του πατέρα προς αυτόν, αλλά από την άλλη «τεκμηριώνει» το εκδικητικό μένος της Πρόκνης. Ο γιός καταλήγει να γίνει το «υποκατάστατο» σφάγιον στη θέση του πατρός του. Το ίδιο «εναλλασσόμενοι» είναι και οι ρόλοι των τριών ηρώων μέσα στο «τρίγωνο» Πρόκνη -Τηρέας-Φιλομήλα. Από τη μια, η υποκρισία του Τηρέα και η πλαστή υποστήριξη και βοήθεια του στην Πρόκνη και από την άλλη η αγνή αδερφική αγάπη, συμπαράσταση και βοήθεια. Η τιμωρία τους, είναι μια θεία τιμωρία αλλά και ένα είδος «προστασίας» που δίνουν οι Θεοί ως «λύση» των δεινών τους όταν η μόνη δυνατή ευτυχία είναι ο θάνατος. Η τιμωρία της μεταμόρφωσης αφήνει μετέωρα τα ηθικά θέματα που θίγει ο μύθος, είναι όμως και ο μόνος σίγουρος τρόπος να «καταλαγιάσουν» τα αισθήματα του αναγνώστη/θεατή από όλες τις αποτρόπαιες πράξεις και να μεταφερθούν όλα στο χώρο του -περισσότερο «εύπεπτου»- φανταστικού. Από την αίσθηση του σοκαρίσματος σε ρεαλιστικό επίπεδο, περνάει ο αναγνώστης στο παράδοξο του φανταστικού. Η μεταμόρφωση των τριών σε πουλιά φαντάζει πια ασήμαντη μπροστά στην «ηθική μεταμόρφωση» των ηρώων.

Η παράσταση
H σκηνοθέτης της παράστασης Μαρία Γρίβα δημιούργησε ένα εξαιρετικά ισορροπημένο θέαμα που συνταιριάζει αρμονικά το θεατρικό στοιχείο με το λογοτεχνικό. Καλοδουλεμένη μέχρι την παραμικρή της λεπτομέρεια η παράσταση κι έντονα ατμοσφαιρικό, το όλο θέαμα καταφέρνει στο έπακρο να μας διεγείρει ψυχο-πνευματικά, πίσω από μια τελετουργία κινήσεων. Με σκηνοθεσία μινιμαλιστικής γραμμής και κυρίαρχο το στοιχείο της σωματοποίησης του λόγου, η σκηνική παρουσίαση του έργου διατηρεί τον απόλυτο σεβασμό στο πολύτιμο αυτό λογοτεχνικό μνημείο. Στους ρόλους των τριών ηρώων του οβιδιακού μύθου και με μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια, η Αντιγόνη Μπάρμπα εκπλήσσει για μια ακόμα φορά με την υποκριτική της δύναμη, καθαρότητα και επιβλητικότητα. Ο εξαιρετικός μουσικός Κώστας Βοζίκης σαγηνεύει επί σκηνής και συνοδεύει την αφήγηση. Τα μουσικά του ακούσματα εντείνουν την ψυχική διέγερση των θεατών και «επικοινωνούν» συναισθήματα και υποβοηθούν την σκηνοθετική γραμμή διατηρώντας τη δική τους «αυτονομία». Ο φωτισμός με «μυστηριακό» χαρακτήρα θυμίζει αρχικά το φωτισμό του μελοδράματος όπου το μαύρο και το άσπρο εμφανίζονται χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις. Στις κορυφαίες στιγμές έντασης, επικρατεί το «φλογοβόλο» πορφυρό κόκκινο. Τόσο το εντυπωσιακό κοστούμι και χτένισμα όσο ο φωτισμός και η μουσική υπόκρουση μεταδίδουν από την αρχή την αίσθηση του «απόκοσμου» και φανταστικού. Ο θεατής έτοιμος πια να αποδεχτεί τη μεταμόρφωση, οδηγείται σε έναν κόσμο μαγικό. (άλλωστε, όσο πιο σκοτεινός όσο πιο ασφυκτικός είναι ο χώρος του πραγματικού για το θεατή, τόσο πιο φωτεινό και λυτρωτικό ορθώνεται το φαντασιακό).

Μετάφραση: Θεόδωρος Παπαγγελής
Σκηνοθεσία: Μαρία Γρίβα
Performer: Αντιγόνη Μπάρμπα
Ζωντανή μουσική: Κωστής Βοζίκης (2L8)
Κίνηση: Δήμητρα Μαυρογένη
Κοστούμι: Ελίνα Ευταξία
Ειδικές κατασκευές: Κατερίνα Βαφειάδη, Βαγγέλης Ξώνογλου
Φωτιστικό περιβάλλον: Στάθης Μήτσιος
Φωτογραφίες: Buba Gabedava
Οργάνωση Παραγωγής: Ελένη Παυλίδου
 
Θέατρο «STUDIO ΌΡΑ»
Αντωνίου Καμάρα 3 & Τσιμισκή, έναντι ΧΑΝΘ

Οι παραστάσεις έχουν ολοκληρωθεί