Ιάκωβος ή Υποταγή

του Ευγένιου Ιονέσκο

Ένας Ιάκωβος άνευ υποταγής από την Ομάδα Θ.Ε.Α.Μ.Α.

Τα ιδιάζοντα σύμβολα της δραματουργίας του επονομαζόμενου «Θεάτρου του Παραλόγου» με τις αινιγματικές έννοιες και την αδυναμία της επικοινωνίας μέσω των κοινών και συνήθων γλωσσικών κωδίκων, συναντούν στη γραφή του Ευγένιου Ιονέσκο έναν γνήσιο θεμελιωτή και εκπρόσωπο. Ο Ιονέσκο, εκτός από τη γνωστή στη χώρα μας ιδιότητα του δραματουργού, υπήρξε και δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, ποιητής, καθηγητής και υπάλληλος της ρουμανικής πρεσβείας στη Γαλλία. Η επαναστατική του φύση και η εναντίωσή στο κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς, στον ρεαλισμό και τον κυνισμό της στείρας καθημερινότητας, τον εξώθησαν να γράψει κείμενα που έκαναν μια διαχωριστική τομή απομάκρυνσης από το προϋπάρχον διεθνές δραματολόγιο και δη το κλασικό. Το ατέρμονο παιχνίδι του με τις λέξεις, η συμβίωση του ονειρικού και του φανταστικού στοιχείου με τη γήινη αλλά άνυδρη πραγματικότητα, η μεταφυσική διάσταση της ύλης και ο εντοπισμός του ενδιαφέροντος αυστηρά και μόνο στην ουσία των καταστάσεων και της ύπαρξης, είναι μερικά από τα σκαλοπάτια που χρειάζεται να ανέβει ο κάθε αναγνώστης ή θεατής προκειμένου να φτάσει στον παραδείσιο κόσμο του Ιονέσκο, εφόσον πρώτα έχει περάσει από τους σκοπέλους της κολάσεώς του. Την κόλασή του ορίζουν η ημιμάθεια, ο καθωσπρεπισμός, η αναλήθεια, η άδικη χρήση της εξουσίας, οι επιταγές της κοινωνίας.

Κάθε τι πέρα από το αληθινό και το ανθρώπινο φαντάζει αλλόκοσμο στον νου του και κατ’ επέκτασιν στην πένα του. Εξ’ ου και η αρέσκεια του καυτηριασμού σε οτιδήποτε ανοίκειο των φυσιολογικών αναγκών και επιθυμιών του ατόμου, η φιλήδονη γκροτέσκα έκφραση των ηρώων και η υποφώσκουσα σάτιρα των ανήθικων πολιτικών συμπεριφορών. Το μονόπρακτο Ιάκωβος ή η Υποταγή (Jacquesoula Soumission) γράφτηκε το 1950, δηλαδή προτού ο δημιουργός του γίνει διάσημος χάρη στην επιτυχία του λίγο μεταγενέστερου Ρινόκερου (1959), και ανέβηκε στις 15 Οκτωβρίου του 1955 μαζί με το Μάθημα (Letableau) σε σκηνοθεσία Robert Postec, στο Théâtre de la Huchette. Στο συγκεκριμένο έργο – όπως άλλωστε και στα περισσότερα έργα του – κυριαρχεί η διττή υπόσταση μιας αρμονικής έκστασης. Τα πρόσωπα βιώνουν την πραγματικότητα μέσα σε μια κατάσταση αρμονίας και πλήρους αποδοχής της ταυτότητάς τους, ενώ εκείνη μπορεί να βρίσκεται σε κρίση από τους γύρω, την κοινωνία ή την οικογένεια. Παράλληλα η ηρεμία αυτή εκφράζεται εκστατικά μέσω των φράσεων και των κινήσεών τους, παρακινούμενων από το παράφορο συναίσθημα της αγάπης απέναντι στην ίδια τη ζωή. Οτιδήποτε κατατρώγει τη ζωή και την αγάπη σε πανανθρώπινο επίπεδο, καταδυναστεύει την ελευθερία της έκφρασης των ηρώων που καταλήγει να εκτονώνεται κινησιολογικά, με ήχους ή και με παράξενη εκφορά του λόγου.

Ο Ιάκωβος είναι μια θεατρική παρωδία που επιδιώκει να αποδομήσει το “αστικό” θέατρο, αποδομώντας τελικά την ίδια της τη σύσταση∙ είναι το δράμα δύο καλών οικογενειών που φαντάζει με κωμωδία. Τα μέλη λοιπόν των οικογενειών αυτών συναντώνται προκειμένου να συνδεθούν κοινωνικά μέσω των γόνων τους, του Ιάκωβου και της προτεινόμενης–μέλλουσας νύφης. Η φωνή της επανάστασης του Ιονέσκο είναι ο Ιάκωβος ο οποίος δεν δέχεται να υπακούσει και να υποταχθεί στις επιθυμίες των άλλων, οι οποίες με τη σειρά τους ορίζονται από αλλότριους κοινωνικούς και ηθικούς παράγοντες. Εξεγείρεται για να ζήσει την προσωπική του ελευθερία, για να πάει ενάντια στους κανόνες, για να αναζητήσει και να βρει μόνος του τον άνθρωπο μαζί με τον οποίο θα περάσει το υπόλοιπο της ζωής του.

Οι σχέσεις των μελών της οικογένειας του Ιακώβου δείχνουν τελείως διαρρηγμένες, ενώ υπονοείται και μια έλξη μεταξύ πατέρα Ιακώβου και θυγατέρας. Η έλξη ακολουθείται από έναν συμφυρμό ασυνεννοησίας μεταξύ όλων που, μολονότι χρησιμοποιούν έναν ακατάληπτο δίαυλο επικοινωνίας, έχουν την ίδια γνώμη – πλην ενός –, καταλήγοντας πάντα στο ίδιο συμπέρασμα: το κοινό οικογενειακό καλό είναι ο γάμος του Ιάκωβου και της Ροβέρτας, της νέας και άσχημης μελλόνυμφης που δεν είναι τόσο άσχημη όσο χρειάζεται, σύμφωνα με τον Ιάκωβο, ώστε να γίνει η γυναίκα του. 

Την παράλογη αυτή σάτιρα του Ιονέσκο ανεβάζει από τον Σεπτέμβρη η Ομάδα ΘΕ.Α.ΜΑ. – Θέατρο Ατόμων με Αναπηρία. Η συγκεκριμένη ομάδα αποτελείται από επαγγελματίες ηθοποιούς, έχοντες κάποιας μορφής αναπηρία, αλλά και υποστηρικτικούς (εξωτερικούς και μη) ηθοποιούς χωρίς αναπηρία. Ο εμπνευστής και δημιουργός της Βασίλης Οικονόμου σκοπεύει και στην ίδρυση της πρώτης Ανώτερης Σχολής Δραματικής Τέχνης για άτομα με κινητικά προβλήματα και όχι μόνο.Ο ίδιος υπογράφει και τη σκηνοθεσία του Ιάκωβου “χτίζοντας” το σπίτι της οικογένειας με υλικά άκρως υπερρεαλιστικά, οξύνοντας έτσι ακόμα περισσότερο το σατιρικό και ειρωνικό αμάλγαμα του συγγραφέα. Κάποια ανδρικά πρόσωπα ερμηνεύονται από γυναίκες ηθοποιούς ή και το αντίστροφο. Τον χαρακτήρα του Ιάκωβου υποδύεται η Αιμιλιανή Αβραάμ με αξιοθαύμαστη επάρκεια, δεδομένης και της θεωρητικής της παιδείας στον τομέα της θεατρολογίας, και της νύφης Ροβέρτας με ακρίβεια και στιγμές έξαρσης στην κωμικότητα ο ταλαντούχος Πάνος Ζουρνατζίδης. Την ευγενική και λάγνα συμπεριφορά της θυγατέρας Ιακωβίνας αγγίζει με λεπτότητα ο Μιχάλης Γραμματάς∙ την πατρική φιγούρα των ηθικών προσταγών και των ανήθικων παλινδρομήσεων πλάθει λεπτομερώς με τα γκροτέσκα και έμπειρα υποκριτικά του μέσα ο Μάνος Τριανταφυλλάκης∙ τη γελοία, επαναστατική και άδικα πονεμένη μάνα η Έφη Τούμπα∙ τον ευπροσήγορο πατέρα της νύφης, με ισορροπία προσεγγίζει ο Μιχάλης Ταμπούκας. Στη φιγούρα του γραφικού παππού ο Γιώργος Ηλιάκης αποδίδει μια χαρμοσύνη και αστειότητα καταθέτοντας τα αξιοσημείωτα προσωπικά του υποκριτικά εχέγγυα και δίπλα του στους ίδιους ρυθμούς ακολουθεί η γιαγιά ή αλλιώς Μαίρη Σταματουλά δημιουργώντας ένα δίδυμο άκρατης κωμικότητας. Η ευφυής σκηνοθετική επιλογή δύο ηθοποιών, της Μαρίας Μουρελάτου και της Όλγας Οικονόμου ή της Κατερίνας Κοντομάρκου κατ’ εναλλαγή, για τον ρόλο της Ροβέρτας μητέρας δημιουργεί ένα ασφαλές προτείχισμα δίνοντας ποικίλες εκφραστικές λύσεις.

Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία: Βασίλης Οικονόμου

Μετάφραση: Μιχάλης Γραμματάς

Βοηθός σκηνοθέτης: Πάνος Ζουρνατζίδης

Ηχολήπτης: Χρήστος Νταλίπης

Μουσική επιμέλεια: Σοφία Σεφεριάδη

Στίχοι τραγουδιών: Μιχάλης Ταμπούκας

Διερμηνεία ελληνικής νοηματικής γλώσσας: Θεοδώρα Τσαποΐτη

Διανομή:

ΙΑΚΩΒΟΣ – Αιμιλιανή Αβραάμ

ΡΟΒΕΡΤΑ – Πάνος Ζουρνατζίδης

ΙΑΚΩΒΙΝΑ – Μιχάλης Γραμματάς

ΙΑΚΩΒΟΣ ΜΗΤΕΡΑ – Έφη Τούμπα

ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ – Μάνος Τριανταφυλλάκης

ΡΟΒΕΡΤΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ – Μιχάλης Ταμπούκας

ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΑΠΠΟΥΣ – Γιώργος Ηλιάκης

ΙΑΚΩΒΟΣ ΓΙΑΓΙΑ – Μαρίνα Μπεσίρη/Μαίρη Σταματουλά (εναλλάξ διανομή),

ΡΟΒΕΡΤΟΣ ΜΗΤΕΡΑ – Μαρία Μουρελάτου ταυτόχρονα μαζί επί σκηνής με τις Κατερίνα Κοντομάρκου/Όλγα Οικονόμου (εναλλάξ διανομή).

Παραστάσεις:

Κυριακή 29 Νοεμβρίου, 19:00, Χώρος Τεχνών δήμου Βέροιας (Παύλου Μελά και Μπιζανίου)

Δευτέρα 30 Νοεμβρίου, 21:00, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Τρικκαίων (Γαριβάλδη 8)

Τρίτη 1 Δεκεμβρίου, 21:00, Αίθουσα Συναυλιών Δημοτικού Ωδείου Λάρισας (Πλατεία Λαού)

Σάββατο 19 Δεκεμβρίου, 21:00, Κιάτο (Αίθουσα Δημαρχείου)

Παρασκευή 8, Σάββατο 9 & Κυριακή 10 Ιανουαρίου 2016, 21:00, Πολιτιστικός Χώρος δήμου Αθηναίων «Μελίνα» (Παλαιό πιλοποιείο Ηλία Πουλόπουλου, Ηρακλειδών 66 και Θεσσαλονίκης, Θησείο)

Διάρκεια: 70΄

Τιμές εισιτηρίου: Γενικό: 10€ Μειωμένο (Άνεργοι, Φοιτητές, Συνταξιούχοι): 6€. Δωρεάν για τα Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ).

Τηλέφωνα: 6939 308409, 6976 623735.

*Η Ελίνα Νταρακλίτσα είναι Διδάκτωρ Θεατρολογίας και Καθηγήτρια Ιστορίας Θεάτρου στο «University of Galati».