Ε! Σεις οι νέοι ηθοποιοί, κάντε μας περήφανους!

Κείμενα για την θεατρική εκπαίδευση και το μέλλον ενός νέου ηθοποιού στην Ελλάδα της κρίσης 2

Όταν κάποιος σήμερα αποφασίζει να μιλήσει για τους νέους Έλληνες ηθοποιούς, ξέρει πως μιλάει για ήρωες. Ειδικά όταν αναφέρεται σ’ αυτή την πολύ νέα γενιά ηθοποιών που ετοιμάζεται να μπει στην εργασιακή αρένα χωρίς καμία εγγύηση ακόμα και για τον επιούσιο. Τον άρτο σκέτο εννοούσα, ξεχάστε όλα τα υπόλοιπα, δεν προβλέπεται ούτε ποτό, ούτε στέγη, ούτε καν πρόνοια ιατρική ούτε τίποτε άλλο απ’ όσα συνηθίζονται στις προηγμένες κοινωνίες ως αναφαίρετα δικαιώματα των πολιτών τους. Ο νέος Έλληνας ηθοποιός μπαίνει στον χώρο, γνωρίζοντας πως έχει έναν απίστευτο ανταγωνισμό, καμία ζήτηση και τεράστια προσφορά στην αγορά εργασίας, την απόλυτη σιγουριά πως θα βρει απέναντί του όσους διαθέτουν μέσα κι ελαστική ηθική, την βεβαιότητα πως θα υποστεί σεξουαλική παρενόχληση και την πεποίθηση πως θα συναντήσει στο δρόμο του τον κάθε πικραμένο, ατάλαντο και κομπλεξικό μέχρι να μπορέσει να συνεργαστεί με τους πραγματικούς δημιουργούς, αν ποτέ τα καταφέρει… Αλλά επειδή ηθοποιός σημαίνει φως κι όπως έλεγε κι ο Σεφέρης «Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά» ίσως τελικά κάποια από αυτά τα παιδιά να φωτίσουν μια μέρα τα σκοτάδια ενός κόσμου που καταρρέει, προσφέροντας την ελπίδα εκεί που όλοι οι άλλοι συντελούν στην αποσάθρωση. Στα νέα παιδιά που μπαίνουν στο θέατρο τώρα ή που μόλις έχουν μπει ή που για λίγο κατοίκησαν τους κόσμους του και τους αγάπησαν πολύ, θέτω μερικές «υπενθυμίσεις» που θα μπορούσαν ίσως να διευκολύνουν κάπως την δύσκολη πορεία τους σε έναν δύσκολο χώρο, σε δύσκολους καιρούς και υπό τους δυσκολότερους ανταγωνιστικούς όρους.

1. Το επάγγελμα που διάλεξες απαιτεί «δια βίου» εκπαίδευση. Ακόμα κι αν δεν έχεις λεφτά για σεμινάρια εξακολούθησε να διαβάζεις, να ασκείσαι και να παρακολουθείς θέατρο. Δημιουργείστε ομάδες με τους συν-αθλητές σας και δουλέψτε μαζί. Βρείτε ανθρώπους που θα σας βοηθήσουν χωρίς χρήματα ή με λίγα χρήματα. Αλλά προσέξτε: Επειδή δεν σας κόστισαν μια περιουσία, μην τους υποτιμάτε. Γιατί τότε πρώτα από όλα υποτιμάτε την τέχνη σας. Η οποία δεν εξαγοράζεται.

2. Μην νομίζεις πως το ότι ανέβηκες στη «σκηνή» σε έκανε ηθοποιό. Ο ηθοποιός δεν είναι αυτός που ανεβαίνει στη σκηνή αλλά αυτός που δεν την προσβάλλει. Κι εσείς, νέοι ηθοποιοί μας θυμηθείτε πως δεν την προσβάλλετε όταν έχετε καταφέρει να ικανοποιήσετε το κοινό χωρίς να χρειαστεί να κάνετε κανένα συμβιβασμό στην τέχνη σας. Στην πορεία θα καταλάβετε πόσο αυτό είναι δύσκολο…

3. Η σχέση σου με τον σκηνοθέτη σας και τους συναδέλφους σας αναγκαστικά στο θέατρο αποκαλύπτει το ήθος σας. Αν στερείστε ήθους μπορεί να ανέλθετε αλλά δεν πρόκειται να εξελιχτείτε. Διότι πως θα είστε αυτοί που «ποιούν» ήθος όταν δεν το διαθέτετε; Και ήθος σημαίνει πρώτα από όλα μια καλή σχέση με τον εαυτό σας, μια ικανή διευθέτηση της ανασφάλειάς σας, μια αξιοπρεπή στάση απέναντι στις αδυναμίες σας και μια σεμνότητα όσον αφορά τα ιδιαίτερα προσόντα σας. Ήθος σημαίνει επίσης ειλικρινή αλλά και όσο γίνεται ευγενική αντιμετώπιση των ενδοσυγκρούσεων στο θίασο. Ηθικός άνθρωπος δεν είναι αυτός που σωπαίνει όταν διαφωνεί, αυτός είναι απλά δειλός άνθρωπος. Ηθικός άνθρωπος είναι αυτός που εκφράζει την διαφωνία του ξεκάθαρα και με επιχειρήματα χωρίς να την συζητά πίσω από την πλάτη του άμεσα ενδιαφερόμενου και χωρίς να την «φέρει» στις πρόβες σαν μια μόνιμη δυσαρέσκεια. Κι επίσης ένα ηθικό άτομο δεν συνωμοτεί, δεν κουτσομπολεύει, δεν σαρκάζει, δεν υπονομεύει τους συναδέλφους και τους συνεργάτες, δεν υποτιμά το κοινό. Κανείς δεν ζητάει από κανέναν να είναι τέλειος. Σκοπός δεν είναι η τελειότητα αλλά το ξεπέρασμά της. Και κυρίως θυμήσου πως στο στίβο του θεάτρου ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα κι ο δρόμος που ακολούθησες για να φτάσεις σ’ αυτόν, θα φανεί στην ερμηνεία σου με κάθε λεπτομέρεια.

4. Μάθε να διαβάζεις το έργο, μάθε να διαβάζεις το ρόλο σου. Μάθε να δουλεύεις γύρω από τα δεδομένα που σου δίνει ο συγγραφέας, να αντιλαμβάνεσαι πλήρως την εποχή και τις ιστορικές συγκυρίες. Μάθε να διαχειρίζεσαι το κοστούμι σου, την κόμμωσή σου, τον βηματισμό σου, σε σχέση με το ρόλο. Εξερεύνησε εξονυχιστικά το παρελθόν και το μέλλον του ήρωα σου.  Ένας ρόλος δεν είναι κάτι αόριστο, εσύ τον πλάθεις. Και τον πλάθεις με στέρεα υλικά, όχι με αέρα… Μάθε τα πάντα για το πρόσωπο που υποδύεσαι και κάνε τα πράξη. Τότε θα δεις πως το πρόσωπο που ενσαρκώνεις θα έρθει εκείνο προς το μέρος σου και δεν θα χρειαστεί καν να πας εσύ στο δικό του. Ανοίγεις πρώτα μέσα σου χώρο, παραμερίζεις το «Εγώ» και μετά αφού έχει υπάρξει ο κενός χώρος, τότε το πρόσωπο που υποδύεσαι μπορεί να μπει εκεί, να τον καταλάβει. Αν είσαι συμπαγής μέσα σου δεν υπάρχει χώρος για το καινούργιο, για τον ρόλο, για την μεταμόρφωση. Η ερμηνεία σου θα είναι ένα σχήμα κι όχι μια ενσάρκωση. Δεν ρίχνεις φρέσκο νερό σ’ ένα ποτήρι αν προηγουμένως δεν το έχεις αδειάσει.

5. Κάνε ερωτήσεις στον σκηνοθέτη σου. Μην αφήνεις σε ασάφεια τις οδηγίες που σου δίνει. Φέρε προτάσεις. Δημιουργικό ον είσαι, δεν είσαι μαριονέτα. Δούλεψε πάνω σ’ αυτά που σου ζητάει και εκτός πρόβας. Η δημιουργία ενός ρόλου δεν σταματάει στην πρόβα, ούτε φυσικά στην πρεμιέρα. Είναι μια διαρκής διαδικασία που συνεχίζεται μέχρι και την τελευταία παράσταση.

6. Αν δεν είσαι συνεταίρος σε μία παραγωγή απαίτησε την αμοιβή σου. Έστω και μικρή. Μην ανεχτείς ποτέ να εργάζεσαι αμισθί και χωρίς ένσημα. Αλλιώς μια ζωή θα βλέπεις τους ηλεκτρολόγους να αμείβονται καλύτερα από σένα και θα οργίζεσαι. Και μη φοβηθείς ότι θα κλείσουν πόρτες για σένα αν διεκδικήσεις όσα δικαιούσαι. Στην πορεία θα διαπιστώσεις πως τέτοιες πόρτες, αν ονειρεύεσαι μια σοβαρή καριέρα, καλύτερα να παραμείνουν κλειστές.

7. Να θυμάσαι πως στο θέατρο δεν έχεις μόνο την ευθύνη του εαυτού σου αλλά και όλου του θιάσου. Μην είσαι ασυνεπής και μην ανέχεσαι ασυνέπειες. Μην εκτίθεσαι σε περιττούς κινδύνους. Πρόσεχε το σώμα σου, είναι το εργαλείο σου. Μην δημιουργείς συναισθηματικές περιπλοκές στο χώρο εργασίας. Μην ενοχλείς τους άλλους  και μην ανέχεσαι ενοχλήσεις. Να είσαι τακτικός με τα πράγματά σου και να μην τα παρατάς όπου βρεις. Οι άλλοι δεν είναι υπηρέτες σου. Να είσαι συγκεντρωμένος πάνω στη σκηνή γιατί τα λάθη σου τα πληρώνουν και άλλοι. Αν κάποιος συνάδελφος κάνει κάποιο λάθος, κάλυψέ τον, μην τον αποκαλύπτεις. Να είσαι πάντα ευγενής με όλους τους συναδέλφους και συνεργάτες. Μείνε συντονισμένος με τον ρόλο, μην προσπαθείς με άσχετα καμώματα να κερδίσεις το ενδιαφέρον ή το γέλιο του κοινού. Μην φοβάσαι το απρόβλεπτο, αργά ή γρήγορα θα συμβεί κι ίσως να είναι αυτό που θα εξελίξει την παράσταση. Να είσαι σεμνός στο χειροκρότημα και ευγενικός. Ξινισμένες μούρες που στήνονται στο φινάλε για να δείξουν την σοβαρότητα των ηθοποιών και της παράστασης, μόνο αντιπάθεια μπορούν να προκαλέσουν. Η σοβαρότητα ή έχει προκύψει ήδη ή δεν θα προκύψει ποτέ.

8. Μην συνσκηνοθετείς. Αφού έχεις φέρει τις προτάσεις σου κι έχεις ξεκαθαρίσει τα βασικά ζητήματα του ρόλου σου, μάθε να ακούς τον σκηνοθέτη σου. Αν έχει γραμμή και ξέρει τι θέλει θα δημιουργηθεί ένας ενιαίος θίασος που θα υπηρετεί ένα κοινό σκοπό. Είσαι κομμάτι αυτού του θιάσου κι όχι ο ηγέτης του. Υπηρετείς ένα κοινό σκοπό κι οφείλεις να το κάνεις με πειθαρχία. Αν πάλι ο σκηνοθέτης σου δεν ξέρει τι θέλει, δεν είναι δική σου δουλειά να του το μάθεις. Μην τον κρίνεις συνέχεια, προσπάθησε να συνεργαστείς, κάνε τη δουλειά σου όσο μπορείς καλύτερα και θυμήσου ότι στο τέλος θα εκτεθεί εκείνος που δεν έκανε καλά τη δική του. Από μόνος του.

9. Μην πηγαίνεις στις οντισιόν απροετοίμαστος και μην εκνευρίζεσαι από τις ώρες αναμονής. Πάρε μαζί σου ένα βιβλίο ή μουσική και μην αρχίζεις να ξοδεύεσαι σε περιττές κουβέντες με όσους περιμένουν μαζί σου στη σειρά. Φρόντισε να είσαι σαφής όταν σε ρωτούν κάτι, μην δείχνεις το τρακ σου, μην κάνεις περιττό χιούμορ και πάντα να έχεις στο νου σου ότι θα πρέπει να σε θυμούνται για την ποιότητα σου κι όχι για την φασαρία που κάνεις γύρω σου. Μην χάνεις την αξιοπρέπεια σου και μην επιτρέπεις σε κανέναν να σε προσβάλλει. Ανθρώπους που όταν κάνουν μία ακρόαση, έχουν την τάση να παριστάνουν τους έξυπνους εις βάρος των ηθοποιών, καλύτερα να τους έχεις εχθρούς παρά συνεργάτες.

10. Μην πανικοβάλλεσαι, μην βιάζεσαι, μην σκορπίζεσαι. Η κάθε ευκαιρία που σου δίνεται είναι μοναδική κι ο ανταγωνισμός, τρομακτικός. Συγκεντρώσου κάθε φορά στο στόχο σου, μην υποτιμήσεις ποτέ καμία δουλειά και κανένα ρόλο από τη στιγμή που συμμετέχεις και να έχεις πάντα εμπιστοσύνη στον εαυτό σου για να σε εμπιστευτούν και οι άλλοι. Υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να νοιώθεις ασφαλής και δεν είναι ούτε το ταλέντο ούτε καν τα προσόντα σου. Είναι η σκληρή, πολύωρη δουλειά. Το θέατρο δεν είναι οι ασπασμοί των αγγέλων στα άστρα, είναι μια σκληρή, χειρωνακτική εργασία και απαιτεί, αντοχή ψυχική και σωματική, χρόνο, μελέτη, υπομονή, πειθαρχία, διαθεσιμότητα, οξεία αντίληψη, συγκέντρωση. Μην θυσιάζεις ώρες δουλειάς με χαζολογήματα και μην απομακρύνεσαι από τον στόχο σου.

11. Σεβάσου το κοινό. Πλήρωσε για να έρθει να σε δει. Θέλει να σε ακούει έστω κι από το τελευταίο κάθισμα, θέλει να σε απολαύσει, θέλει να «πάρει» από σένα. Μην το αγνοείς, μην το κολακεύεις, μην το κοροϊδεύεις και μην το περιφρονείς. Αν μετά κάποιοι θεατές έρθουν στα παρασκήνια για να σε συγχαρούν, όση κούραση και να έχεις, φρόντισε να τους κάνεις να νοιώσουν όμορφα κι αν το επιθυμούν βγάλε μια φωτογραφία μαζί τους, δώσε τους ένα αυτόγραφο. Σε τιμά η αγάπη τους, δεν σε προσβάλει. Το να είσαι ψώνιο δεν σε κάνει καλύτερο ηθοποιό, σε κάνει χυδαίο άνθρωπο.

12. Και μια και μιλάμε για ψώνια, τα οποία θα συναντήσεις και παντού στο χώρο, ένα θα σου πω και κλείνω αυτό το κείμενο: Μην ανέχεσαι τα ψώνια, μην γίνεις ποτέ ψώνιο. Η τέχνη του ηθοποιού πρέπει να είναι το μέγιστο μάθημα ειλικρίνειας και δεν υπάρχει μεγαλύτερο ψέμα από αυτό που λένε τα ψώνια στον εαυτό τους, όταν επιχειρούν να γίνουν το κέντρο του κόσμου επιδεικνύοντας τα προσόντα τους.  Η αξία σου δεν είναι αυτό που δείχνεις στους άλλους αλλά αυτό που τους κρύβεις. Για να το ανακαλύψουν μόνοι τους.