Αφιέρωμα: Θεόδωρος Τερζόπουλος –Εμμονή και μνήμη
Επιχειρώντας μια γέφυρα ανάμεσα στο έργο του καταξιωμένου δημιουργού και στο θεατρικό κοινό της χώρας μας

5.Εν όψει της πρεμιέρας της όπερας «Νοσφεράτου», μια συζήτηση με τον Τάσο Δήμα για το θέατρο του Τερζόπουλου και τους δρόμους μέσα από τους οποίους πορεύτηκαν στην διάρκεια της πολύχρονης συνεργασίας τους.

Θα έλεγα πως το θέατρο είναι μια διαδικασία που αφορά άμεσα το εσωτερικό υλικό, πνευματικό και ψυχικό.

Η όπερα «Νοσφεράτου» του Ντμίτρι Κουρλιάντσκι κάνει παγκόσμια πρεμιέρα σήμερα στις 13 Ιουνίου, ενώ στις 20 Ιουνίου ο Νοσφεράτου θα είναι η εναρκτήρια παράσταση του Φεστιβάλ Ντιαγκίλεφ της Περμ. Η σκηνοθεσία είναι του Θόδωρου Τερζόπουλου, η μουσική διεύθυνση του Θόδωρου Κουρεντζή, η σκηνική εγκατάσταση του Γιάννη Κουνέλλη, το λιμπρέτο του Δημήτρη Γιαλαμά και τα κοστούμια της Λουκίας. Στην όπερα πρωταγωνιστούν η Άλλα Ντεμίτοβα, η Σοφία Χιλλ, ο Τάσος Δήμας και η Ναταλία Πσενιτσνίκοβα. Τον χειμώνα του 2015 ο Νοσφεράτου θα παρουσιαστεί στο Θέατρο Μπολσόι στη Μόσχα.

Ποια ήταν η πρώτη σου επαφή με τον Τερζόπουλο;
Ήταν πριν από τόσα χρόνια που την ξεχνάω. Πέρα από την επαφή μας που έχει να κάνει με το Άττις υπάρχει μια σχέση προγενέστερη. Γνωριστήκαμε στο στρατό. Ήταν ένας από τους ανθρώπους της ζωής μου που σίγουρα επηρέασε την σκέψη μου κι ήταν πολύ σημαντικό για μένα το ότι μπόρεσα και πίστεψα σ’ αυτό που αναζητούσε ο Θόδωρος γιατί βρισκόμουν στο Άττις από την μέρα που γεννήθηκε. Μέσα από την πορεία αυτή διαμορφώνονταν. Άλλωστε η ίδια η τέχνη σου λέει πάντα να πας παρακάτω. Δουλέψαμε πάρα πολύ αναζητώντας το βάθος και τον πυρήνα, έναν άλλο τρόπο έκφρασης ο οποίος είχε να κάνει με το σώμα, τη φωνή και τον λόγο. Υπήρχαν πράγματα που έπρεπε να ερευνηθούν μέσα από το σώμα η φωνή και μετά μέσα από κει να ενταχθεί ο λόγος. Εντοπίστηκαν τεχνικές μέσα από το διάφραγμα και την αναπνοή. Μέσα από μία ευρεία έννοια διερευνήθηκε το τρίγωνο που πολιτισμικά αν θέλεις, ενώνει τον δυτικό με τον ανατολικό πολιτισμό. Μπήκαμε σε τέτοιες διαδικασίες.

Ανοίχτηκε όμως ένας τελείως διαφορετικός δρόμος.
Βέβαια γιατί μέσα από κει γεννήθηκε μια καινούργια σκηνική γλώσσα. Αυτό έγινε περισσότερο από την δουλειά που κάναμε στην τραγωδία. Δουλέψαμε στον πυρήνα κι άρα μοιραίο ήταν να ψάξουμε και τον δικό μας πυρήνα. Εξαρτιέται από το κατά πόσον είσαι εσύ ανοιχτός και κατά πόσον θέλεις. Γιατί θα πρέπει να αποκοπείς από μία ακαδημαϊκή σκέψη και μέσα από μία κοινωνική συμπεριφορά έτσι όπως διαμορφώνεται συνήθως. Πρέπει δηλαδή να προκαλέσεις μία ρήξη.

Άρα είναι και μία μορφή ασκητισμού.
Ναι, για να μπορέσεις να μπεις σ’ αυτή τη διαδικασία κάτι που πολλές φορές είναι και επίπονο. Δεν είναι εύκολο. Υπάρχουν πράγματα που σε σταματάνε. Για τον καθένα είναι διαφορετικό, με διαφορετικό τρόπο το βιώνει. Εξαρτάται από τα μέτρα του, από το πόσο θέλει να σκαλίσει τον πόνο του, να επιχειρήσει μια συνδιαλλαγή με το υλικό αυτό που βρίσκεται εκεί βαθιά και με το οποίο συγκρουόμαστε. Γιατί υπάρχει στην όλη διαδικασία και πόνος και χαρά αλλά περισσότερο μέσα από την σύγκρουση σμιλεύονται τα πάντα, δεν υπάρχει καμία σχέση με την περιφέρεια, με τις ψυχολογικές αναλύσεις. Εδώ χρειάζεται εξαιρετική υγεία και μεγάλη ικανότητα αντοχής και όσον αφορά το σώμα και όσον αφορά την ψυχολογία. Ο Θόδωρος ξέρει πολύ καλά από κει κι έπειτα ότι θα πρέπει να μπει στην διαδικασία να συγκεντρώσει το υλικό για κάθε του παράσταση, ξέρει ποιος και πως θα του δώσει εκείνο το κομμάτι που τον ενδιαφέρει. Εγώ μιλάω για μια πρωταρχική σχέση με το μέσα μας. Τίποτα δεν είναι διαπραγματεύσιμο, μπαίνεις στην ουσία, στο αδιαπραγμάτευτο για να το διαπραγματευτείς. Μέσα στο χρόνο ο έχων μία πνευματική σχέση με τα πράγματα αποκτά και μια ευρύτατη αντίληψη κάτι που νομίζω πως είναι το άλφα και το ωμέγα για έναν καλλιτέχνη. Νομίζω ότι όταν δεν υπάρχει το πνευματικό στοιχείο, ένας άνθρωπος δεν μπορεί να ασχοληθεί με την τέχνη. Γενικότερα. Στο θέατρο ακόμα περισσότερο επειδή συμπεριλαμβάνει όλες τις τέχνες. Όμως αυτό πρέπει κανείς να το καταλάβει πολύ νωρίς για να μην μείνει στην περιφέρεια, να μην μείνει στο σχήμα. Να μην βλέπει την φορμαλιστική διάσταση. Σ’ ότι γεννιέται μέσα από έναν αυτοσχεδιασμό, στο υλικό αυτό να μπει μέσα και να κάνει το δικό του ταξίδι. Να ανοίξει, να διευρυνθεί και να σπάσει τη φόρμα, το αυγό που λέω εγώ.

Το εξωτερικό σχήμα των πραγμάτων.
Ναι. Εκεί νομίζω ότι έχει το μεγάλο ενδιαφέρον η τέχνη. Κι εκεί γίνεται η πάλη είτε είσαι συγγραφέας είτε ηθοποιός είτε σκηνοθέτης. Όταν κάνεις μια τέτοια σημαντική κατάθεση γίνεσαι εσύ ο ίδιος, η πίστη σου. Στο σημείο σου και σ’ αυτό που εσύ αναζητάς θα είσαι μοναδικός.

Θα έχεις ένα δικό σου τρόπο να ισορροπείς.
Ακριβώς. Και θα έχεις κι ένα δικό σου τρόπο να ερμηνεύεις τα πράγματα. Γιατί η πίστη σου, η πνευματικότητά σου δημιουργεί έναν άλλο πυρήνα, σαν να γεννάει το «καινούργιο» το οποίο σμιλεύεις και μεταγγίζεις. Και συνδιαλέγεσαι μ’ αυτό. Αυτό είναι αν θέλεις και το όπλο σου, το εργαλείο σου. Γιατί βρίσκεσαι στην δική σου αλήθεια, στην αλήθεια των πραγμάτων σου.

Οπότε και ο δρόμος σου προς τον άλλο έχει διαφορετικούς κώδικες.
Άλλους κώδικες αλλά πάντα θα πρέπει να είσαι σεμνός απέναντι σ’ αυτό που εσύ έχεις παράξει, να έχεις αγάπη προς αυτό αλλά και αγάπη προς τον άλλο, πολύ μεγάλη αγάπη για να μπορέσει αυτό να γίνει κατανοητό. Γιατί μέσα στην εξέλιξη και στην πορεία αυτού του πράγματος μπορεί να πάρεις πολλά στοιχεία, μπορείς να χρησιμοποιήσεις την εμμονή σαν μία παρέμβαση ως προς την αναζήτηση του υλικού, δηλαδή το έμμονο στοιχείο μπορεί να σε οδηγήσει κάπου, μπορεί να σου αποκαλύψει μια καινούργια σωματική εκφραστικότητα. Αυτό όμως δεν μπορείς να το κάνεις αν προηγουμένως εσύ ο ίδιος δεν έχεις υπερευαισθητοποιηθεί ως προς αυτά που είπαμε προηγουμένως. Δεν μπορείς να το κάνεις σαν άσκηση. Προϋποθέτει απόλυτα και το πνευματικό στοιχείο και είμαι πολύ σίγουρος γι’ αυτό που λέω. Πρέπει να ενωθείς με κάτι άλλο, αν δεν ενωθείς με κάτι άλλο δεν σου παρέχει τίποτα. Πολλοί έχουν κινηθεί στην περιφέρεια αλλά αρνούνται να κατευθυνθούν προς το κέντρο είτε γιατί δεν μπορούν είτε γιατί δεν θέλουν να συγκρουστούν με το υλικό και την αλήθεια του.

Κάτι που είναι επικίνδυνο. Είναι εκρηκτικό.
Ακριβώς έτσι. Όταν λοιπόν αυτό δεν μπορεί να γίνει κι εσύ έχεις το θάρρος και παράλληλα και το θράσος να μπεις εκεί μέσα και να ερευνήσεις πυρηνικά αυτό το πράγμα, αν δεν έχεις δημιουργήσει τις προϋποθέσεις θα αποδειχτεί φούσκα γιατί δεν θα έχει ψυχή. Χωρίς ψυχή δεν γίνεται τίποτα.

Δεν μπορείς να το κατανοήσεις λογικά…
Όχι δεν μπορείς να κατανοήσεις τίποτα λογικά. Εκεί που μπαίνεις δεν υπάρχει λογική. Εγώ πολλές φορές τα πρώτα χρόνια έφευγα από το σώμα μου και μπορούσα να το δω. Δεν υπάρχει καμία λογική σ’ αυτό. Στα καλά καθούμενα πήγα και περπάτησα πάνω στα κάρβουνα χωρίς να είμαι προετοιμασμένος γι’ αυτό, μέσα από την διαδικασία που έχουν οι πυροβάτες εννοώ. Κάνω μέχρι σήμερα αυτό που αναζητήθηκε, αυτό που πίστεψα κι όταν βλέπω ανθρώπους να κινούνται στην περιφέρεια αυτό με στεναχωρεί πάρα πολύ, μου δημιουργεί πολύ άσχημα συναισθήματα. Υπάρχει γενικότερα και ιδιαίτερα στους νέους ανθρώπους μία βιάση. Εγώ ποτέ δεν βιάστηκα. Δεν βιάστηκα για καμία επιβράβευση. Βγήκα στο θέατρο κι είπα «εγώ δεν ξέρω γιατί έχω έρθει εδώ». Και σιγά-σιγά άρχισα να χτίζω την δική μου ιστορία.

Ακολουθώντας απ’ ότι καταλαβαίνω ένα ένστικτο.
Περισσότερο το ένστικτο. Αυτό εμπιστεύομαι. Και το ξέρω το ένστικτό μου. Δεν θα με γελάσει. Γιατί το έχω διαφυλάξει πάρα πολύ. Δεν το διαπραγματεύτηκα καθόλου. Πολλές φορές αυτό, με έκανε και πολύ αντιπαθή σε κάποιους ανθρώπους.

Ήταν αρνητικότητα ή απλά μια άλλη θέση;
Ήταν μια άλλη θέση. Επειδή ήξερα ότι αυτό ήταν ένα δώρο θεού, έπρεπε να το εμπιστευτώ. Κι όσες φορές το εμπιστεύτηκα αυτό με πήγε… Πιστεύω πάντως πως ο άνθρωπος πρέπει να έχει και μια πολιτική θέση. Να ξέρει ποιο είναι το δίκαιο και ποιο το άδικο χωρίς να τάσσεται συγκεκριμένα και με τα κόμματα. Να δημιουργεί χώρο περισσότερο όσον αφορά την ανθρώπινη διάσταση. Είναι πολύ σημαντικό όταν ασχολείσαι με το θέατρο να καλυτερεύεις και σαν άνθρωπος. Καλός ηθοποιός αλλά και καλύτερος άνθρωπος.

Με ένα τρόπο δεν είναι αλληλένδετα από την στιγμή που εργάζεσαι στο κέντρο κι όχι στην περιφέρεια; Αρκεί βέβαια να μπορεί να βρεθεί ένα τέτοιο πεδίο εργασίας.
Είναι το πόσο το αναζητάς και το πόσο αυτό βαθειά σε αφορά. Μπορεί να μην θέλεις να μπεις. Μπορεί να αρνείσαι για κάποιους λόγους που κι εσύ ο ίδιος δεν μπορείς να εξηγήσεις.

Νομίζω πως ο κυριότερος λόγος είναι ο φόβος.
Από το στόμα μου το πήρες. Μέσα από το δρόμο που ακολούθησα εγώ και μέσα από αυτό που εγώ βίωσα, την δική μου εξέλιξη και το δικό μου υλικό. Πάντως δεν μπορείς να αναζητάς την αναγνώριση μέσα από ετικέτες. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη κι από αναγνώριση κι από επιβεβαίωση. Αυτά όμως πολλές φορές γίνονται τροχοπέδη για την ίδια σου την ύπαρξη, για να διαχειριστείς το ίδιο σου το υλικό. Και μετά παύεις να γεννάς. Μετά πια καταφεύγεις σε άλλου είδους πράγματα.

Αυτό όμως έχει να κάνει και με τον ανθρώπινο πολιτισμό. Ο άνθρωπος αναζητώντας τις ευκολίες του προκαλεί καθημερινά τεράστιες καταστροφές και στο είδος του και στο οεριβάλλον του. Για μένα αυτή είναι η πολιτική.
Αυτή είναι η πολιτική. Ναι.

Αυτή η βιωματική προσέγγιση της τέχνης είναι μια διέξοδος.
Ναι. Γιατί η αναζήτηση είναι στο ον. Όχι στο ταπεραμέντο. Το ταπεραμέντο πια το έχουμε κάνει τέχνη. Πιστεύω πάρα πολύ στο ταλέντο εγώ. Κάτι το οποίο όμως δεν μπορώ να το ορίσω. Αλλά μπορεί να είναι το ταλέντο η πίστη σου στο σημείο σου. Δεν είναι το ταλέντο η ωραία φωνή, η ωραία κίνηση, η σαγήνη, η χημεία με το κοινό. Αυτά είναι άλλα πράγματα.

Με ενοχλεί ένας ηθοποιός να είναι παγώνι πάνω στη σκηνή.
Πρέπει να πατάξεις τον ναρκισσισμό, είναι ο χειρότερος σύμβουλος. Πρέπει να τον πολεμάς, είναι εύκολο να σε καταλάβει.

Και φροντίζει και το περιβάλλον μας να τον καλλιεργεί γιατί άμα είσαι υπό τον έλεγχο του ναρκισσισμού σου μπορεί εύκολα το περιβάλλον να σε υποδουλώσει. Το να ξεφύγεις από τον ναρκισσισμό σου είναι μια μορφή ελευθερίας. Δεν την θέλουν οι εξουσιαστικές δομές.
Όχι βέβαια. Θέλουν να σε βάλουν να κινηθείς σε πολύ συγκεκριμένες συνθήκες για να μπορούν να σε ελέγχουν.

Και το χρήμα βέβαια είναι επίσης μια τέτοια συνθήκη. Σε ελέγχουν πιο εύκολα μέσα από την ανάγκη σου για τα υλικά αγαθά. Μια ανάγκη που από ένα σημείο και πέρα είναι ψεύτικη. Πολλοί άνθρωποι με την κρίση ζουν με πολύ λιγότερα χρήματα αλλά αυτό τους έχει κάνει καλύτερους. Πιο δοτικούς. Μάθανε να φροντίζουν τους εαυτούς τους, να εκτιμούν άλλα πράγματα.
Γιατί μπήκαν πιο μέσα, πιο κοντά στην ουσία. Κι ωστόσο τα πράγματα θα αλλάξουν κάποια στιγμή.

Μοιάζει όμως πως θα αργήσει αυτή η στιγμή.
Ας αργήσει. Για να καταλάβουμε μερικά πράγματα. Γιατί μόνον έτσι θα τα καταλάβουμε. Αλλιώς δεν πρόκειται.

Ποια είναι τα προσεχή σου σχέδια;
Μετά τις περιοδείες στο εξωτερικό αρχίζω πρόβες για το Νοσφεράτου. Έχουν ήδη ξεκινήσει οι πρόβες αλλά θα γίνουν πιο εντατικές και πιο συγκεκριμένες. Είναι μεγάλη παραγωγή. Μόνον 60 άτομα είναι οι μουσικοί.

Νοσφεράτου λοιπόν για το καλοκαίρι του 2014 αλλά στην Περμ…

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος με τη σπουδαία Ρωσίδα ηθοποιό Άλλα Ντεμίτοβα, σε ένα διάλειμμα των προβών της όπερας Νοσφεράτου στην Περμ. Φίλη και συνεργάτις του εδώ και 25 χρόνια, η Άλλα Ντεμίτοβα πρωταγωνίστησε στις παραστάσεις Μήδειας Υλικό, Κουαρτέτο, Άμλετ, μια μαθητεία και στις performances Φαίδρα και Τρίστια, που σκηνοθέτησε ο Θεόδωρος Τερζόπουλος.

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος με τον Γιάννη Κουνέλλη σ' έναν περίπατο μετά την πρόβα του Νοσφεράτου.