ΓΙΑΣΕΜΙ ΚΗΛΑΗΔΟΝΗ: «Μαράν Αθά»-μια παράσταση πυροβασίας.

Ο συγγραφέας Θωμάς Ψύρρας

Γεννήθηκε στον Τύρναβο της Θεσσαλίας το -54 και ζει στη Λάρισα όπου δουλεύει σαν φιλόλογος. Όταν έβγαλε από τις εκδόσεις Κέδρος αυτό το μυθιστόρημα, το έστειλε στη μάνα μου, τιμής ένεκεν, λόγω της Θεσσαλικής της καταγωγής και της αγάπης της για τα Θεσσαλικά δρώμενα. Εκείνη κάποια στιγμή το διάβασε, ενθουσιάστηκε και μου είπε ότι αυτό το κείμενο θα είχε φοβερό ενδιαφέρον  να γίνει θεατρικό.  Το διάβασα λοιπόν, ξετρελάθηκα επίσης, μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον το να μεταφερθεί στη σκηνή και σκέφτηκα τον Δήμο τον Αβδελιώδη. Ο Θωμάς μου είπε ότι του πήρε κάνα χρόνο για να γράψει αυτή την ιστορία. Έβαλε το χέρι πάνω στο χαρτί και το μολύβι άρχισε να γράφει. Είναι όλο μυθοπλασία, ο ίδιος λέει ότι τα γεγονότα του βιβλίου δεν έχουν συμβεί ποτέ στην πραγματικότητα. Βέβαια, έχει ζήσει αυτές τις περιοχές και τους ανθρώπους κι όλα τα χωριά που περιγράφει.

Μια ιδιόμορφη, ελκυστική γλώσσα

Η γλώσσα ήταν το πρώτο στοιχείο που με τράβηξε. Ήθελα να τον μιλήσω αυτόν τον λόγο που έχει και μία φοβερή θεατρικότητα. Ενώ δεν είναι γραμμένος για θέατρο αλλά για μυθιστόρημα, θεωρώ ότι έχει φοβερή απεύθυνση.  Περιγράφονται όλοι οι χαρακτήρες εξαιρετικά και παρ’ όλο που μερικούς τους βλέπουμε πολύ λίγο επί σκηνής, είναι ρόλοι. Προλαβαίνουν και γίνονται ρόλοι και προσωπικότητες και μορφές με τη δική του στάση και το δικό του λόγο ο καθένας. Είναι μια ιδιόμορφη γλώσσα αλλά μετά από δέκα λεπτά έχεις ξεπεράσει κάθε δυσκολία στο να την παρακολουθείς. Δεν παύει να σε συναρπάζει σαν γλώσσα αλλά δεν λειτουργεί καθόλου σαν εμπόδιο. Αυτό ήταν και το μέλημα του συγγραφέα. Έδινε το κείμενό του όταν το έγραφε να το διαβάζουν άνθρωποι από διαφορετικές ηλικίες ή μορφωτικά επίπεδα για να βλέπει αν αυτό το κείμενο περνάει στον αναγνώστη. Είδε ότι  κι ο πιο απλός αναγνώστης δεν είχε πρόβλημα στην κατανόηση της γλώσσας.  Είναι μία μίξη ντοπιολαλιάς θεσσαλικής, πέντε διαφορετικών διαλέκτων και εκκλησιαστικής καθαρεύουσας.

Μια μυητική διαδικασία μέσα από τους δρόμους των γυναικών

Αυτό που πετυχαίνει ο συγγραφέας είναι να μας μυήσει στα γυναικεία απόκρυφα τα οποία περνάγανε μυστικά από γενιά σε γενιά. Τη γέννα ή  την έντονη σεξουαλική επιθυμία της γυναίκας, όταν έχει τα έμμηνά της. Αυτό ειδικά το θεωρώ συγκλονιστικό. Κάτι που δεν το λέει εύκολα ούτε γυναίκα σε γυναίκα. Είναι σπουδαία γνώση να το ακούσει κανείς και να μιλιέται έτσι εύκολα και ανοιχτά. Μια παιδεία ευρύτερη για τα όσα αφορούν  την ψυχή της γυναίκας. Και φτάνει ο ήρωας μέσα από τη βαθιά κατανόηση της γυναίκας, να κατανοήσει τον εαυτό του. Μόνο μέσα από τη βαθιά κατανόηση του άλλου μπορούμε να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, είτε είμαστε άντρες είτε γυναίκες. Εμείς οι γυναίκες συνδεόμαστε με τη μήτρα κι έτσι έχουμε άλλους δεσμούς, άλλες ενώσεις και με το σύμπαν.  Ο άντρας, όταν καταλάβει πολλά για τις γυναίκες, σήμερα που πια νομίζουμε ότι όλα τα ξέρουμε αλλά πολύ λίγα γνωρίζουμε στην πραγματικότητα, κατανοεί βαθύτατα τη θηλυκή φύση, αυτήν που τον γεννάει. Αυτό το κείμενο είναι βαθιά λαϊκό, σαν ένα λαϊκό παραμύθι. Δεν χρειάζεται να έχεις διαβάσει φιλοσοφία ή να διαθέτεις κάποια ιδιαίτερη διανόηση για να έρθεις να το δεις. Μπαίνεις στη ροή της γλώσσας και με ευκολία το παρακολουθείς. Έχει μια φοβερή δύναμη από μόνο του. Και η προσήλωση του κόσμου σαν να βρίσκεται σε εκκλησία αλλά και με έντονη ψυχική συμμετοχή, το αποδεικνύει. Μαζί τους το σέρνω αυτό το βαρύ κάρο. Και όσο έχω τη δύναμη θα το κάνω.

Θέλω να το παίξω το έργο και στην επαρχία. Όπως λέει πολύ σωστά κι η μάνα μου στριμωχνόμαστε εδώ στην Αθήνα, ενώ ο κόσμος στην επαρχία διψάει για τέτοια πράγματα. Είναι κρίμα ενώ υπάρχει πια ένα κοινό πολύ μορφωμένο που ζει στην επαρχία και δεν μπορεί να δει αυτό που του αξίζει. Είναι κρίμα αυτό. Εγώ λοιπόν, ως γνήσια κόρη της μάνας μου κι επειδή μ’ αρέσει κιόλας να παίζω στην επαρχία, θα το πάω όπου μπορώ. Θεωρώ ότι αξίζει να ακουστεί ο λόγος αυτός.

Μέσα από τις  πρόβες δημιουργείται η θεατρική διασκευή

Κάποια στιγμή μου είπε το ναι ο Δήμος ο Αβδελιώδης και πέρσι στις αρχές της Άνοιξης ξεκινήσαμε να δουλεύουμε. Δηλαδή είναι σχεδόν επτά μήνες δουλειά, αυτή η ιστορία. Παράλληλα με τη διδασκαλία και τις πρόβες δουλεύονταν η επιλογή των κειμένων. Αυτό ήταν πολύ ενδιαφέρον. Εκείνος επέλεγε κι εγώ μάθαινα και δούλευα το κομμάτι. Στην πορεία κατασταλάξαμε στο θεατρικό κείμενο και κτίστηκε η όλη ιστορία. Ο Δήμος προσπάθησε με τις επιλογές του να δημιουργήσει, μέσα από αυτές τις τριακόσιες και σελίδες του μυθιστορήματος, έναν άξονα ώστε να μπορεί ο θεατής  να παρακολουθεί και μία ιστορία. Το κείμενο αυτό έχει φιλοσοφικό, θρησκευτικό, κοινωνικό υπόβαθρο, έχει στοιχεία από την τοπική παράδοση, από αρχαία παγανιστικά έθιμα. Μέσα από όλα αυτά ο Δήμος επιδίωξε και νομίζω πως το κατάφερε πολύ καλά να μπορεί ο θεατής να παρακολουθήσει μια ιστορία, αυτήν του κεντρικού ήρωα, μοναχού Νικόλαου που εξομολογείται τη ζωή του. Έτσι υπάρχει για το θεατή ένα ενδιαφέρον να δει τι γίνεται παρακάτω, πέρα από τα επιμέρους στοιχεία που συναντάει.  Στην πορεία επιλέξαμε κι εγώ υποστασιοποιώ, 20 χαρακτήρες. Εκτός από τον κεντρικό ήρωα, τον μοναχό Νικόλαο που είναι κι ο αφηγητής συναντάμε στην πορεία της ζωής του κι άλλους 19 ανθρώπους. Τις εννέα Ταρσίτσες, τι φοβερές  γυναίκες από τους Ταρσούς με τις μυστικιστικές ικανότητες, τον γέροντα μοναχό που παραμένει χρόνια στη σιωπή, τον Δεσπότη, τον καλόγερο Μιχαήλ, τον Πάπα Θύμιο που περιθάλπει τον Νικόλαο μόλις φτάνει στο χωριό, χωριανούς που του δίνουν τις πληροφορίες για τον τόπο όπου πάει, τον Τζήμα, αυτή τη φοβερή μορφή, που είναι ο αγωγιάτης του, ο οποίος τον μεταφέρει στο δαιμονικό χωριό... Είναι δεκαεννιά πρόσωπα από διαφορετικές ηλικίες, άντρες και γυναίκες... Κι αυτό είναι νομίζω ό,τι πιο ωραίο μπορεί να συμβεί σ’ έναν ηθοποιό, να του τύχει να δουλέψει μ’ ένα τέτοιο υλικό. Είχε βέβαια πάρα πολύ δουλειά. Τα πάντα είναι μελετημένα στη λεπτομέρειά τους. Είναι όλο μία παρτιτούρα. Δεν θα έβγαινε αυτή η παράσταση, δύο ώρες και είκοσι λεπτά, αν δεν υπήρχε από πίσω τεχνική για να την στηρίξει και η εξαντλητική δουλειά που κάναμε με το Δήμο πάνω στο λόγο και στην κίνηση.

Ο τρόπος που διαχειριστήκατε τον ήχο των λέξεων

Ο Δήμος δουλεύει πάντα μ’ αυτόν τον τρόπο, ο ήχος της λέξης μεταφέρει και το συναίσθημα και το νόημα. Ο τρόπος που ηχεί το κάθε φωνήεν, το κάθε σύμφωνο, πως τραβάμε την αρχή της κάθε λέξης,  αναπαράγεται από τον ηθοποιό έτσι ώστε να τονίζει τη σημασία της λέξης.  Όλα αυτά αν τα προσέξει κανείς και τα ακολουθήσει  είναι ένας κώδικας. Όπως παλιά λειτουργούσαν στη μελωδία της γλώσσας οι διαφορετικοί τονισμοί, τα βραχέα, τα μακρά... Τα φωνήεντα ας πούμε, το καθένα είχε διαφορετικό ήχο,  άλλο τράβηγμα, αλλιώς τονίζονται. Είναι ψαλτική με λίγα λόγια.

Ο στόχος δεν είναι η μίμηση των χαρακτήρων αλλά η απόδοση των ρόλων

Προσπαθήσαμε να ακολουθήσουμε τη διάθεση του κάθε ρόλου. Δεν πήγαμε σε καμία περίπτωση να μιμηθούμε τους ήρωες. Άλλωστε πως θα γινόταν αυτό; Εγώ που είμαι μία γυναίκα 33 χρονών, όταν ξεκινάει το έργο είμαι ένας άντρας 90 χρονών. Μόνο φορώντας ένα ράσο, χωρίς καθόλου μακιγιάζ, με τη διάθεση προσπάθησα να τον ερμηνεύσω, που σημαίνει να αποδώσω το πώς είναι αυτός ο άνθρωπος εκείνη τη στιγμή. Πώς είναι το σώμα του σε συνδυασμό και με το λόγο, πώς θα κινούνταν, πώς θα μίλαγε αυτός ο άνθρωπος. Όχι όμως εξωτερικά μιμούμενη,  αλλά από μέσα. Επιδίωξα να χρησιμοποιήσω ελάχιστη κίνηση, μόνο εκεί που είναι απαραίτητη, χειρονομίες που ακολουθούν τον κάθε ρόλο, συγκεκριμένες στάσεις σώματος για κάθε ρόλο που να είναι αναγνωρίσιμες από το θεατή.

Οι μεταβάσεις από ρόλο σε ρόλο είναι για μένα,  το πιο μαγικό. Ο Δήμος μου έλεγε να μην φοβάμαι καθόλου το πέρασμα από τον ένα ρόλο στον άλλο. Γιατί παύει να είναι αφήγηση και γίνεται θέατρο. Είμαι ο ρόλος εκείνη την ώρα, δεν τον αφηγούμαι.   

«Μαράν αθά»

Το «Μαράν αθά» που θα πει «ο κύριος έρχεται», είναι μία φράση από το ευαγγέλιο, και σημαίνει ότι ο κύριος έρχεται για να σε τιμωρήσει και να σε φέρει στον ίσιο δρόμο. Ο Κύριος, ο δεσπότης, ο Θεός είναι η κάθε μορφή εξουσίας που συναντάει ο καθένας μας καθημερινά.  Μη γελιόμαστε, κάθε μέρα στη ζωή μας λογοδοτούμε απέναντι σε χιλιάδες «δεσπότες». Το αφεντικό μας , ο άντρας μας, ο φίλος, ο καθένας που βλέπουμε ασκεί δυστυχώς μια μορφή εξουσίας πάνω μας. Και καθημερινά καλούμεθα να δώσουμε την απάντηση. Πάμε προς το «Μαράν Αθά» ή φεύγουμε απ’ αυτό. Εμείς με τον Δήμο είπαμε πως καλό είναι να φεύγει ο καθένας μας όσο μπορεί απ’ αυτό. Ο ήρωας μας δεν το έκανε. Κι ήρθε το «Μαράν Αθά» απ’ την άλλη μεριά για να τον βρει και να τον τιμωρήσει. Βέβαια, έκανε ένα άλλο σπουδαίο έργο. Έκανε ένα υπέροχο ταξίδι σ’ όλα τα βαλκάνια και φύτευε δέντρα  για να μπορούν οι ερωτευμένοι  άνθρωποι να κάθονται στη σκιά τους και να απολαμβάνουν τη στιγμή και τον έρωτα. Αυτόν τον έρωτα που ο ίδιος δεν είχε τη δύναμη να στηρίξει ως το τέλος. Παρ’ όλο που βίωσε τον απόλυτο έρωτα, βρέθηκε σε «ολότητα» όπως λέει κάποια στιγμή πολύ ωραία στο κείμενο, όταν του δόθηκε απ’ τον δεσπότη η εντολή της χειροτόνησης δια της βίας, εκείνος  υπάκουσε έστω και παρά τη θέλησή του κι έτσι έμεινε  μακριά απ’ την αγαπημένη του.

Είπαμε με τον Δήμο ότι αυτό το έργο μας αφορά και είναι πολύ σημερινό γιατί έχουμε «Μαράν Αθά» καθημερινά όλοι μας στη ζωή μας. Και καλό είναι όσο μπορούμε, ξέροντας πως δεν είναι εύκολο,  να ακολουθούμε το δρόμο της ψυχής, της επιθυμίας, της καρδιάς, εκείνον τον δρόμο που μας φέρνει όσο πιο κοντά γίνεται στον εαυτό μας.

Αν μπορούμε να ενώσουμε το σώμα με την ψυχή μας και να ακολουθήσουμε και με τα δύο, αυτό που πραγματικά θέλουμε, ίσως να είμαστε τότε λυτρωμένοι.

Η συνεργασία με τον Δήμο Αβδελιώδη

Ο Δήμος κουβαλάει ένα σύμπαν δικό του που είναι μαγικό.  Ήθελα ένα σκηνοθέτη που δεν θα μου φέρει απλά πέντε ωραίες ιδέες αλλά όλο τον κόσμο του. Κι ο Δήμος έχει ένα ολόκληρο σύμπαν δικό του και το κουβαλάει. Θεώρησα λοιπόν ότι το σύμπαν του Δήμου και το σύμπαν του Θωμά γειτονεύουν κι ευτυχώ ς έτσι είναι. Υπόγεια συνδέονται αυτοί οι δύο. Στόχος μας ήταν να υπηρετήσουμε πιστά την απλότητα των πραγμάτων και νομίζω ότι αυτό βγήκε. Αρκεί να έχεις κάτι να πεις Μαρία. Γιατί πολλά γίνονται για να γίνουν.  Θεωρώ ότι με αυτό το κείμενο λέμε κάτι που αν δεν το πούμε θα σκάσουμε. Το πιστεύουμε πως πρέπει να το ακούσει ο κόσμος γιατί αν δεν το ακούσει, θα χάσει κάτι πολύ σπουδαίο... Κάτι πολύ κοντά στις ρίζες μας και στην αλήθεια των πραγμάτων που δεν γίνεται να μην το βιώσει ο θεατής.

Όπως λέει κι ο Δήμος αυτό είναι «πυροβασία»...

Για να βρεις ό,τι εδιάλεξες,  πρώτον εις σιωπή θα μπεις. Κι άμα φουσκώσει η ζύμη της ψυχής σου κι είναι έτοιμη να γενεί άρτος τότε πάλι να εμπείς εις τον κόσμο και να διακονείς αυτό που πλέον θέλεις.

Πρέπει κανείς κάποτε να φεύγει και να μένει σε σιωπή για να βρει αυτό που πραγματικά θέλει και επιστρέφοντας να το  «διακονεί»  συνειδητά πια. Δεν έχει νόημα να κυνηγάμε συνέχεια κάτι, μόνο και μόνο για να είμαστε με το ζόρι κάπου. Ο άνθρωπος , ο ηθοποιός αν μπορεί, πρέπει να μπαίνει για λίγο σε σιωπή.