Σύλβια Λιούλιου

συναντά τον Διονύσιο Σολωμό

«Ο Λάμπρος θα μείνη Απόσπασμα»

Η νεαρή, ταλαντούχα σκηνοθέτιδα που στοχεύει στην έρευνα και στην κατάδυση εντός της εποχής και της ψυχής του δραματουργού, ξεκινάει φέτος από το Ζ.12 Σολωμικό χειρόγραφο κι ανάμεσα τα χαλάσματα μιας εποχής κι ενός ποιήματος, επιχειρεί την προσέγγιση της τραγικής ιστορίας του Λάμπρου, του «κακοήθους αλλά μεγαλόψυχου άνδρα» και της «δυστυχούς» Μαρίας, με την οποία «έλαβε τέσσερα τέκνα» και που έμελλε να «κάμει χωρίς να το γνωρίζει γυναίκα την εδική του κόρη»… Μαζί της ανιχνεύουν και επανασυνθέτουν σκηνικά τον υπέροχο Σολωμικό «λόγο» οι δύο αξιόλογοι ηθοποιοί της, ένας εμπνευσμένος σκηνογράφος-εικαστικός και μία αισθαντική μουσικός. Μιλάμε για το εξαίσιο ποίημα, την παράσταση της και την πορεία της στον θεατρικό χώρο, έναν μαγικό μονόδρομο που απαιτεί από τον δημιουργό, μια κατάσταση ρίσκου.

Ποιο κομμάτι του ποιήματος επέλεξες για την δραματουργία;

Είναι ολόκληρο το ποίημα, όλα τα σωζόμενα τμήματα.

Στα κομμάτια που υπάρχουν δύο εκδοχές;

Κάναμε μία πολύ σοβαρή δουλειά με τον Νίκο Παναγιωτόπουλο στο θέμα των στίχων, και βασιστήκαμε στην εκδοχή του Πολίτη, έχοντας μέσα σ’ αυτήν ενθέσει και κάποιους στίχους, που τους επιλέξαμε από την φωτογραφική απεικόνιση του χειρογράφου. Οπότε αυτή είναι η δραματουργία μας.

Ακολουθείτε μία δραματουργική ροή τέτοια ώστε να διευκολύνει την κατανόηση της δράσης;

Είναι το μεγάλο στοίχημα αυτό. Σίγουρα οι ηθοποιοί είναι ποτισμένοι από την ιστορία του Λάμπρου η οποία φυσικά δεν ολοκληρώνεται μέσα στο σωζόμενο έργο. Με το Νίκο αυτό που επιδιώξαμε είναι να μπουν οι δράσεις σε μια σειρά εξυπηρετώντας όσο το δυνατόν περισσότερο την κατανόηση της αφήγησης.

Πόσοι ηθοποιοί συμμετέχουν;

Δύο ηθοποιοί είναι, ένας άντρας και μία γυναίκα.

Είναι ταυτόχρονα αφηγητές κι ενσαρκώνουν και τους ήρωες της ιστορίας;

Δεν θα το έλεγα έτσι, με την έννοια, ότι ο μόνος λόγος που ακούγεται είναι ο ποιητικός λόγος κι αυτός δεν είναι αυστηρά ταυτισμένος με τα πρόσωπα. Ο ευθύς λόγος σπανίζει στο ποίημα. Θα έλεγα πως επειδή υπάρχει το συγκρουσιακό στοιχείο μεταξύ αρσενικού και θηλυκού, που είναι κρίσιμο στον προβληματισμό του Σολωμού στο Λάμπρο, πορευτήκαμε με άξονα, αυτόν τον προβληματισμό.

Οπότε λειτουργούν και κάπως αντιστικτικά οι δύο «φωνές» της παράστασης;

Ισχύει αυτό που λες, ναι. Συγκροτούν οι δυο τους, μία ενότητα μέσα από την αντίθεση.

Έχετε φυσικά εντάξει και την «Ημέρα της Λαμπρής»

Φυσικά.  Είναι μια κορυφαία στιγμή αυτή ποιητικά και όσον αφορά την κατασκευή του στίχου  κι επειδή σου δημιουργεί μια ανάταση, μια κορύφωση.  Ανεβάζει σε τέτοιο βαθμό την αίσθηση της αγωνίας ώστε την καταστροφή που ακολουθεί την αισθάνεται κανείς ακόμα πιο βαθιά.  Άλλωστε είναι πολύ κρίσιμη στον προβληματισμό του Σολωμού, η έννοια των αντιθέσεων.

Έχεις μια υπαρξιακή οπτική στον τρόπο που διαχειρίστηκες το ποίημα ή δίνεις και πολιτικοκοινωνικές προεκτάσεις που υπονοούνται σε ορισμένους στίχους;

Δεν το ξέρω αυτό. Θα σου πω γιατί. Γιατί εμείς τοποθετήσαμε στο επίκεντρο τον λόγο.  Ο λόγος αυτός είναι ποτισμένος με διάφορα στοιχεία της προβληματικής του Σολωμού και της βιογραφίας του.  Δουλέψαμε με τέτοιο τρόπο ώστε να ρίξουμε φως προς πάσα κατεύθυνση. Αν θέλεις όμως να σου πω, πιο είναι το κυρίαρχο στην αίσθησή μου, είναι σίγουρα η έννοια του θανάτου. Το πολύ σκοτεινό της ποίησης και της προσωπικότητας του Σολωμού… Αυτή η αναμέτρηση με τον θάνατο ή αν θέλεις με την πτώση η οποία είναι ίδιον του ρομαντισμού. Ο Σολωμός είναι ούτως ή άλλως στο μεταίχμιο μεταξύ κλασσικού και ρομαντικού. Και το ποίημα γράφτηκε σε μια περίοδο που εξετάζει σε βάθος τον ρομαντισμό. Βλέπει κανείς την έλξη προς τα μακάβρια στοιχεία.

Μίλησέ μου για την σκηνή που υπονοείται η αιμομιξία.

Λοιπόν αυτή είναι μία ανατριχιαστική σκηνή όπου ο Λάμπρος κάνει έρωτα με  μια νεαρή γυναίκα κι εκείνη τη στιγμή βλέπει ότι έχει στο χέρι της ένα αναγνωριστικό σημάδι. Απ’ αυτό καταλαβαίνει πως έχει κάνει έρωτα με το παιδί του. Αυτό υπάρχει μόνο στην πρόθεση του Σολωμού, όπως αυτή είναι καταγεγραμμένη στην υπόθεση από τον Πολυλά. Εμείς έχουμε ελάχιστους και πανέμορφους στίχους οι οποίοι κινούνται πέριξ αυτού. Νομίζω ότι ο τρόπος με τον οποίο οι ηθοποιοί στην παράσταση συνδέουν τον ένα στίχο με τον άλλο μέσω της φόρτισης που ήδη φέρουν, μας αποδίδουν κάτι από την ένταση αυτής της αποκάλυψης.

Κι αυτό συνδέεται με την ύβρη του ήρωα;

Αυτή είναι η ιστορία του Λάμπρου. Πορεύεται συνειδητά προς μία κατεύθυνση, μόνο που αυτή η κατεύθυνση είναι λάθος. Είναι παραδομένος στην έλξη που έχει προς το σκοτάδι. Αυτό το κάνει συνειδητά και πολύ συνειδητά,  θα αναμετρηθεί και με το Θείο. Αναμετράται με τον Θεό σχεδόν επί ίσοις όροις.  Του απευθύνεται και συγκρούεται μαζί του.

Είναι δηλαδή με ένα τρόπο «Διγενής»;

Είναι οπωσδήποτε Ακρίτας, είναι ακόμη και Προμηθέας. Είναι φτιαγμένος από πέτρα, είναι πολύ αδρός χαρακτήρας.

Και μ’ ένα τρόπο διαχρονικός.

Διαχρονικός, με την έννοια του ότι είναι αυτός που διαπράττει το σφάλμα.  Κι άρα μέλλεται να τιμωρηθεί.

Και με την έννοια της ανθρώπινης φύσης που επιχειρεί να αναμετρηθεί με την υπέρβαση του ίδιου της του εαυτού και να αντιμετωπίσει επί ίσοις όροις το σκοτεινό και το αόρατο;

Είναι πολύ ωραίο αυτό που λες. Εγώ βέβαια δεν την σκέφτομαι  καθόλου την έννοια του διαχρονικού. Οδηγός μου είναι πιο πολύ η έννοια της συγκίνησης. Δηλαδή ο άνθρωπος ο οποίος συντρίβεται ανοίγει ένα τεράστιο πεδίο συγκίνησης στο οποίο μου αρέσει πολύ να βυθίζομαι…

Νομίζω ότι το συγκεκριμένο έργο δεν έχει «εποχή».

Ούτως ή άλλως θεωρώ ότι η ποίηση του Σολωμού, αυτός ο υψηλός λόγος δηλαδή, διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να συνταράσσουν την ανθρώπινη υπόσταση, μπορούν να συνταράσσουν εκείνον ο οποίος έρχεται σε επαφή με το κείμενο, σε κάθε εποχή.

Μίλησέ μου για την σκηνική δράση.

Είναι βασισμένη όπως και γενικώς η σκηνοθεσία σε μια πολύ ισχυρή έννοια αφαίρεσης. Έχουμε ένα ιδιαίτερο σκηνικό, μια σκηνική εγκατάσταση την οποία έχει σκεφτεί και εκτελέσει ο Άγγελος Μέντης  κι οποία συνιστά και δραματουργία.

Είναι δηλαδή κομμάτι της σκηνοθεσίας.

Φυσικά. Δηλαδή το σκηνικό αυτό είναι καθοριστικό για την σκηνοθεσία. Και επίσης έχει πάρα πολύ σχέση με όλο το χώρο. Παίζουμε στο Ε της Πειραιώς κι η παράσταση είναι φτιαγμένη γι’ αυτό το χώρο.

Αν δηλαδή αποφασίσεις να παιχτεί κάπου αλλού, θα γίνουν αλλαγές.

Θα τις σκεφτώ ανάλογα με το χώρο. Δεν μπορώ να το πω με σιγουριά, είμαι πολύ διστακτική σε σχέση με την μεταφορά της παράστασης  σε άλλο χώρο. Στο βαθμό βέβαια που μπορώ να συμβιβαστώ με την ιδέα του τόσο εφήμερου μιας προσπάθειας που έχει διαρκέσει τόσους μήνες… Και πάλι θα προσπαθήσω να ανέβει πιθανώς ξανά σε ένα χώρο που να διαθέτει κάποια αναλογία.

Υπάρχει μουσική στην παράσταση;

Υπάρχει ένα ηχητικό περιβάλλον το οποίο  έχει συνθέσει η Λένα Πλάτωνος  και το οποίο είναι μια ακόμα ψηφίδα σ’ αυτή τη σύνθεση που προσπαθήσαμε να  ολοκληρώσουμε όλοι μαζί  με στόχο να δημιουργήσουμε μια θεατρική, μια σκηνική αναλογία του ποιήματος όπως το «είδαμε» στο χειρόγραφο.

Οι ηθοποιοί στις πρόβες προσέγγισαν την σκηνική πράξη μέσα από την φόρμα του λόγου  ή μέσα από τον δρόμο τον συναισθηματικό;

Ξεκινήσαμε από τον λόγο γιατί ήταν πολύ δύσκολο να τον ξεκλειδώσουμε. Υπάρχει ένα μεγάλο τεχνικό κομμάτι με το οποίο πρέπει να αναμετρηθεί κανείς εδώ. Δηλαδή ένας λόγος ενταγμένος σε μια αυστηρή φόρμα όπως είναι η ομοιοκαταληξία και το μέτρο και μια σειρά από λέξεις με τις οποίες έχουμε χάσει την επαφή μας σήμερα. Οπότε πρώτα έπρεπε να γίνει μία έρευνα και κατόπιν αφού γνωριστήκαμε με το υλικό, επένδυσε ο καθένας μέσα από τον ψυχισμό του στα λόγια τα οποία είχε αναλάβει. Ξεκινήσαμε να δουλεύουμε την δραματουργία πολύ νωρίς, μετά τα Χριστούγεννα αλλά κι οι πρόβες ξεκίνησαν αμέσως μετά την ανακοίνωση της συμμετοχής μας στο φεστιβάλ.

Έχοντας μία αίσθηση των δύσκολων καιρών μας, πως βλέπεις την μελλοντική πορεία σου μέσα στο θέατρο;

Κατ’ αρχάς το θέατρο για τη ζωή μου, μου φαίνεται να είναι μονόδρομος. Όλη μου η προσπάθεια κι η εργασία κι η παιδεία είναι προς αυτήν την κατεύθυνση.  Γιατί κι αυτό είναι ένα ερώτημα, αν κανείς στις μέρες μας συνεχίζει με την τέχνη ή διαλέγει μια πιο κερδοφόρα ενασχόληση; Γιατί ξέρεις από την τέχνη δεν βιοπορίζεται κανείς εύκολα. Έχω πάρει μία απόφαση για τη ζωή μου σε μικρή ηλικία. Οπότε αυτό που σκέφτομαι είναι ότι θα προσπαθήσω όσο μπορώ να κατευθυνθώ προς αυτό το είδος θεάτρου που έχει στον πυρήνα του, την έρευνα.  Με ενδιαφέρει αυτή η έννοια μιας θεατρικής εξίσωσης που κάθε φορά μέλλεται να αποδειχτεί αν ισχύει ή όχι. Υπάρχει αυτή η κατάσταση του ουσιαστικού, του καλλιτεχνικού ρίσκου, προς την οποία φαίνεται να έχω την τάση να κατευθυνθώ.

Για σένα το θέατρο είναι μαθηματικά οπότε διαχειρίζεσαι ποσότητες ή χημεία οπότε συμμειγνύεις διαφορετικά υλικά;

Όλες οι αναλογίες μπορούν να ισχύσουν. Αυτό που αισθάνομαι είναι ότι πρέπει κανείς να βρεθεί σε μια κατάσταση ρίσκου, σε μια κατάσταση αναμέτρησης, σ’ ένα μη ασφαλές έδαφος,  για να πούμε ότι μπορεί κάτι να γεννηθεί.  Η αλήθεια είναι ότι προς το παρόν είμαι αρκετά μακριά από την έννοια της αναπαράστασης.

Οπότε δεν αποκλείεται στο μέλλον να επιχειρήσεις και πάλι την σκηνική απόδοση κειμένων που δεν είναι αμιγώς θεατρικά;

Θα ήθελα τώρα να επανέλθω σε μια πιο συγκεκριμένη δραματουργία, να ασχοληθώ με κάποιο έργο ρεπερτορίου. Αισθάνομαι ότι πιο πέρα από τον «Λάμπρο» δεν μπορώ να πάω αυτή τη στιγμή. Αυτή η έννοια του δημιουργικού αδιεξόδου, δηλαδή του ίδιου του ποιητή η οποία φαίνεται στη μορφή του έργου που έχει αφήσει, είναι κάτι το οποίο με συγκινεί σε ακραίο βαθμό. Αυτή η μορφή αυτού του μισοτελειωμένου κειμένου είναι γιατί ο ποιητής αυτός ήταν έτσι κι όχι αλλιώς. Αυτό με ενδιέφερε πάρα πολύ και στην περίπτωση του Στρίμπεργκ, στον Πελεκάνο. Ήταν αυτό το έργο επειδή το είχε γράψει ο συγκεκριμένος δραματουργός. Με ενδιαφέρει να τον ανιχνεύω τον δραματουργό, τον δημιουργό πίσω από το κείμενο.

Ερευνάς δηλαδή και τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας κινείται στους λαβύρινθους του ψυχισμού και της σκέψης του;

Ναι, αυτό είναι μια έλξη κατά την περίοδο της έρευνας. Αλλά πιο πολύ με ενδιαφέρει να αποκωδικοποιώ κάθε φορά τη φόρμα σε σχέση με τις προσλαμβάνουσες του δημιουργού.

Άρα μιλάμε και για εποχή.

Εποχή,  επιρροές, ότι μπορεί κανείς να αντλήσει. Αυτή είναι η παιδεία μου, προς τα εκεί εκπαιδεύτηκα από την αρχή των σπουδών μου. Η βάση είναι η έρευνα κι ο συγγραφέας βρίσκεται στο κέντρο της έρευνάς σου.

Τι είδους απόλαυση σου προσφέρει η ενασχόλησή σου με το θέατρο;

Μια αίσθηση εμβάθυνσης, μια αίσθηση συνέχειας της εκπαίδευσής μου ως ανθρώπου. Ότι εξακολουθώ να διευρύνω τα πεδία μου. Αυτό με ενδιαφέρει πολύ. Πρώτο είναι αυτό. Δεύτερον, μέσα στην πρόβα , είναι κάποιες στιγμές με τους ηθοποιούς που σου δίνουν πολύ μεγάλη χαρά και που γι’ αυτές είναι κανείς ευγνώμων. Τις ανακαλείς μέσα στη μέρα και μπορεί να φτάσεις μέχρι τα δάκρυα. Καμιά φορά οι ηθοποιοί είναι τόσο γενναιόδωροι. Και υπάρχουν επίσης οι στιγμές που οι ίδιοι στη διάρκεια της πρόβας ανακαλύπτουν πράγματα για τους εαυτούς τους και τότε αισθάνεσαι κάτι τρομερά σπάνιο.  Είναι μια πολύ σπάνια εμπειρία από τον άνθρωπο προς τον άνθρωπο.

Αυτό γίνεται όμως μέσα από την δική σου επιρροή.

Η δουλειά του σκηνοθέτη είναι να αποκωδικοποιεί αυτά που συμβαίνουν στον ηθοποιό του. Οπότε μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία καταλαβαίνεις πότε ο ηθοποιός σου έχει ανακαλύψει κάτι για τον εαυτό του.  Και μάλιστα δεν χρειάζεται να ονομάζεται κάθε φορά, συνεννοούμαστε…

Είναι μία μέθοδος.

Δεν ξέρω ακόμη περί μεθόδου, προσπαθώ να διαμορφώσω ένα κώδικα. Είναι αρχή ακόμα, δοκιμάζω πράγματα και συνειδητά κι ασυνείδητα. Αλλά αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι η σχέση είναι πάρα πολύ προσωπική με τους ηθοποιούς.

Τι θα σε παρηγορούσε σε μία κατάσταση απελπισίας;

Δεν μπορώ να σου απαντήσω σ’ αυτό. Δεν ξέρω τι μπορεί να παρηγορήσει κάποιον όταν είναι απελπισμένος.  Αυτό το ανακαλύπτει κανείς μόνο εκείνη τη στιγμή.

Οπότε το κοινό που έρχεται σε μία παράσταση κι έρχεται με την απελπισία του μαζί, σε καιρούς δύσκολους, πως το παρηγορεί όλο αυτό που βλέπει;

Νομίζω ότι υπάρχει εδώ μία εντιμότητα σε σχέση με την πρόθεση. Κι αυτό ο θεατής νομίζω ότι είναι σε θέση να το καταλάβει.  Διαφέρει, σε σχέση με την καθημερινότητά του.  Ένα δεύτερο πράγμα είναι  η επαφή με ένα τέτοιο κείμενο που έχει σχέση με την ίδια την «αρχή» του ανθρώπου, αφού από κει κάπου ξεκινάει ο νεοελληνικός πολιτισμός.

Μιλάς για τις πρωταρχικές πηγές, την αφετηρία των «πραγμάτων»…

Ακριβώς. Θα  το σκεφτεί αυτό ο θεατής ή ακόμα κι αν δεν το σκεφτεί , ίσως θα το αισθανθεί.

Δεν είναι ανάγκη το κοινό να καταλαβαίνει τα πάντα σε σχέση με το κείμενο, μπορεί απλά να νοιώθει πράγματα…

Και το τρίτο, είναι μια αίσθηση συγκίνησης. Νομίζω ότι ο θεατής μπορεί πραγματικά να συγκινηθεί και μέσα από την συγκίνηση αυτή μπορεί να προκύψει μια λύτρωση.

Διονύσιος Σολωμός - Ο Λάμπρος, Ζακύνθου αρ. 12

3-4 Ιουλίου στις 21:00

Πειραιώς 260, Κτίριο Ε

Σκηνοθεσία: Σύλβια Λιούλιου

Δραματουργία: Νίκος Παναγιωτόπουλος

Εικαστική σύλληψη: Άγγελος Μέντης

Μουσική: Λένα Πλάτωνος

Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ

Επιμέλεια κίνησης: Σεσίλ Μικρούτσικου

Βοηθός σκηνοθέτη: Θεανώ Βασιλείου

Ερμηνεύουν: Έλενα Τοπαλίδου και Μιλτιάδης Φιορέντζης

Διάρκεια: 1 ώρα περίπου

Τιμές εισιτηρίων

20€
15€ (μειωμένο)
10€ (Φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

Έναρξη προπώλησης: 12 Ιουνίου