Έλλη Παπακωνσταντίνου

«ΔΕΡΜΑ»

Αύριο Τρίτη, 29 Ιανουαρίου, η τελευταία παράσταση για το «Δέρμα». Μια ραδιοφωνική μας συνομιλία με την σκηνοθέτιδα Έλλη Παπακωνσταντίνου έγινε η αφορμή γι’ αυτή την συνέντευξη.  Όσοι δεν προλάβατε πάρτε ερεθίσματα και σπεύσατε αύριο στο Βυρσοδεψείο όπου ένα ταξίδι μέσα από τα νερά του Κάτω Κόσμου θα σας οδηγήσει σε τόπους-καθρέφτες της αγωνίας σας, της αδυναμίας σας και της επίγνωσής σας… ΜΗΝ ΤΟ ΧΑΣΕΤΕ!

Μίλησέ μου για την φετινή σας παράσταση

Το «Δέρμα» παίζεται σ’ ένα παλιό βυρσοδεψείο του 19^ου αιώνα, το μεγαλύτερο των Βαλκανίων εκείνης της εποχής το οποίο το εγκαινιάσαμε πέρσι με το «Μετά» την πρώτη δουλειά της ομάδας. Ήταν μια δουλειά στην οποία συμμετείχαν πολλοί εθελοντές , μια κίνηση που θα την έλεγα πρώτα  πολιτική και δευτερευόντως καλλιτεχνική. Φέτος οι εποχές έχουν αλλάξει , υπήρχε περισσότερη ελπίδα πέρσι, περισσότερη δράση.  Φέτος έχουμε παλινδρομήσει, έχουμε γίνει περισσότερο «ιδιώτες» θα έλεγα.

Ίσως είναι και μια περίοδος πένθους…

Αυτό πραγματεύεται και η παράσταση, μια περίοδο πένθους που δεν μπορούμε ακόμα να προσδιορίσουμε από πού πηγάζει . Σαφέστατα έχουμε χάσει πολλά κεκτημένα  και βάσει των εργασιακών συλλογικών συμβάσεων αλλά και όσον αφορά τους θεσμούς  και την ιδιωτική μας γαλήνη… Εν τούτοις δεν ξέρω αν δικαιολογείται αυτό το συλλογικό πένθος, αυτή η αδράνεια…

Ναι… Ίσως είναι μια υπερβολή. Το έχουμε αυτό ως  έθνος. Τι πραγματεύεται  η παράσταση;

Δεν έχει πολύ σκηνικό λόγο, είναι μια παράσταση μετά την καταστροφή, μετά τα πολλά λόγια… Προσπαθεί να αγγίξει εκείνη την περιοχή όπου αναλογιζόμαστε από πού πηγάζει αυτό το πένθος, αυτή η αδράνεια…

Μπορεί να είναι εξ αιτίας της έλλειψης πίστης.

Σίγουρα και αυτό.

Ένα μεγάλο μέρος νομίζω των Ελλήνων νοιώθει πως έχουν διαψευσθεί οι ελπίδες του και πως δεν έχει νόημα να ελπίζει. Κάποιοι έχουν συνειδητοποιήσει ακόμα και το ότι δεν είναι πρόβλημα της Ελλάδας αυτή η κρίση αλλά μια εξέλιξη που αφορά όλο τον Δυτικό κόσμο. Ένας ανοικτός πόλεμος με το κεφάλαιο και την εξουσία που το υπηρετεί.

Είναι κι οι τεκτονικές πλάκες που αλλάζουν, ένα τέλος εποχής για τον καπιταλισμό, η ανάπτυξη των αγορών της Ανατολής…  Αλλάζουν οι ισορροπίες παγκοσμίως. Όμως κατά την γνώμη μου μέσα από μια τέτοια διαδικασία κρίσης θα έπρεπε να ισχυροποιηθεί η εθνική ταυτότητα και να τεθούν σε επίπεδο δημόσιου λόγου κάποια τέτοια θέματα. Γιατί είναι φοβερό να βλέπουμε ότι μεταπολιτευτικά στην Ελλάδα, την υπεράσπιση της εθνικής μας ταυτότητας την έχει αναλάβει η Χρυσή Αυγή. Κι αυτό μεγαλώνει το βάσανο στις ψυχές των ανθρώπων…

Η παρουσία της Χρυσής αυγής νομίζω θα έχει περιορισμένη ανταπόκριση και κυρίως σε άτομα που δεν τα αφορά τόσο η εθνική τους συνείδηση όσο το να διατηρήσουν την ησυχία τους διώχνοντας κάποιους μετανάστες που πιστεύουν ηλιθίως ότι είναι οι υπαίτιοι των συμφορών τους. Καθώς κι ένα μικρό πλήθος εμμονικών γερόντων που έχει απολέσει τη δεξιά και δεν ξέρει τώρα που να στραφεί για παρηγοριά…

Υπάρχουν όμως και κάποιοι λαϊκοί άνθρωποι που ψηφίζουν Χρυσή Αυγή για να έχουν μια ψευδαίσθηση ασφάλειας… Και για να λέμε και τα πράγματα τώρα καθαρά σε κάποια πολιτικά ζητήματα η αριστερά έχει κρατήσει μία στάση…

Τραγική.

Τραγική. Κι αυτό θα το πληρώσουμε κάποια στιγμή.  Διαβάζοντας κάποια ναζιστικά έργα τελευταία ένοιωσα σαν να αναφέρονταν στην σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα.

Με μόνη διαφορά πως υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην απειλή του εβραϊκού λόμπυ προπολεμικά στην Γερμανία και ενός Πακιστανού που μαζεύει σίδερα από τους σκουπιδοτενεκέδες… Νομίζω… Και για να γυρίσουμε στην παράσταση, θα ήθελα να ρωτήσω. Γιατί «Δέρμα»;

Γιατί μας ενδιαφέρει το μέσα και το έξω. Θεωρώ ότι μπορούμε να αλλάξουμε δέρμα, κρύβουμε πολλά δέρματα, το δέρμα ανανεώνεται κι ίσως είναι ενδιαφέρον να αναλογιστούμε το πώς ο καθένας σε μικροκλίμακα στην καθημερινότητά του ή και σε ευρύτερη κλίμακα μπορεί να πιστέψει σε μια υποδόρια, εσωτερική αλλαγή και να την τολμήσει.

Πιστεύεις ότι οι μικρές, ατομικές αλλαγές μπορούν να φέρουν και μια πιο μαζική, μια συνολική ανανέωση;

Πιστεύω ότι μόνο έτσι έρχονται οι αλλαγές. Δεν υπάρχει άλλη λύση. Και ιστορικά να το πάρει κανείς οι μεγάλες επαναστάσεις ξεκίνησαν από μικρές αλλαγές. Σταγόνες που γίνονται ποτάμια, μικρές ομάδες που τις ενώνει η απελπισία συνήθως…

Δεν είναι κακός σύμβουλος η απελπισία.

Πάντα όταν περνάμε μια τέτοια μεταιχμιακή φάση αναρωτιόμαστε τι θα θυσιάσουμε, τι θα αφήσουμε πίσω μας…

Γι’ αυτό κι οι αλλαγές γίνονται όταν έχεις όλο και λιγότερα να χάσεις.

Ναι. Μέσα όμως από τις απώλειες αυτές ίσως γεννηθεί ένας άλλος τρόπος για να φανταζόμαστε τον εαυτό μας αλλά και το πολιτικό μας σύστημα. Είναι και κάτι που δεν το έχουμε πολυσυζητήσει στην Ελλάδα, την σχέση του ιδιώτη με το δημόσιο, αυτήν την αγκύλωση των Ελλήνων πολιτικών, που ας είμαστε και πιο αισιόδοξοι, μπορεί να ανατραπεί.

Οι Έλληνες πολιτικοί έκαναν μία και μόνη δουλειά τα τελευταία χρόνια. Διόρισαν στο δημόσιο τους ψηφοφόρους τους και στη συνέχεια όλοι μαζί κατέκλεψαν τα δημόσια ταμεία. Όταν το χρήμα σώθηκε άρχισαν να ψάχνουν τρόπους να ξεπουλήσουν και τους εθνικούς μας πόρους, μ’ άλλα λόγια, την ίδια μας τη χώρα. Για μένα είναι καθαρό. Πρόκειται για κλέφτες και προδότες που θα έπρεπε να κρεμαστούν στο Σύνταγμα. Ασχέτως αν κάποιοι πολίτες της χώρας μας αυτή τη στιγμή ανεβάζουν στις δημοσκοπήσεις τα ποσοστά της Νέας Δημοκρατίας.

Βέβαια είναι γεγονός πως το πολιτικό σύστημα μιας χώρας αντανακλά την επιλογή, την σκέψη και την επιλογή ψήφου των πολιτών της. Σκεφτόμαστε ακόμα ως ιδιώτες, δεν έχει γίνει αυτή η μετάβαση του να φανταστούμε τον εαυτό μας ως πολίτη κι ως μέλος ενός συνόλου. Πέρσι είχα την αίσθηση ότι αρκετοί από μας φανταστήκαμε τους εαυτούς μας ως πολίτες και περάσαμε σε κάποιες δράσεις. Φέτος βλέπω μια παλινδρόμηση, σαν να ξαναγίναμε ιδιώτες. Το βλέπω κι από συλλογικότητες που ξεκίνησαν πέρσι  και πολιτικές αλλά ακόμα και στα θέατρα και σε ομάδες και ξαφνικά φέτος ο καθένας στρέφεται πάλι προς τον εαυτό του και την μικρή του ομάδα ή θίασο.

Νομίζω ωστόσο πως για να είναι οι κοινωνίες εύρωστες, όλες αυτές οι αρετές που απαιτεί ο δημόσιος βίος , πρέπει να θεωρηθούν πολύτιμες. Δηλαδή κάθε δράση που έχει επίπτωση στο σύνολο να διέπεται από έναν βαθύ σεβασμό προς τους άλλους γύρω μας. Από το σκουπιδάκι που δεν θα πετάξεις κάπου ως τον τρόπο που μεγαλώνεις το παιδί σου και που διαχειρίζεσαι την ψήφο σου. Κι επίσης να αναλάβεις την ευθύνη να κλείσεις την γαμοτηλεόραση γιατί όταν την έχεις όλη μέρα ανοιχτή το μυαλό σου γίνεται κουρκούτι και μετά δεν μπορείς να σκεφτείς τίποτα…

Άσε που σε τρελαίνει όλη αυτή η τρομολαγνεία, οι εντάσεις των φωνών, γαλβανίζουν πραγματικά τον εγκέφαλο… Και νομίζω πως το κάνουν πολύ συνειδητά. Είναι ένα κομμάτι προπαγάνδας μέσα στο ίδιο μας το σπίτι. Οι τονισμοί που ακούω στην τηλεόραση εδώ, μου θυμίζουν τους έντονους τονισμούς της Αμερικάνικης τηλεόρασης, σε σχέση με τα όπλα, με την εγκληματικότητα, με την τρομοκρατία… Μια κατατρομοκράτηση του πολίτη και σε σχέση με τους μετανάστες , με τα χρέη, με όλα. Δεν γίνεται η είδηση να απευθύνεται στο θυμικό σου, πρέπει  να απευθύνεται στη λογική σου.

Συμφωνώ απόλυτα. Όμως ας επανέλθουμε στο «Δέρμα».

Αυτή τη φορά θα καταφέρω να πω κάποια πράγματα για το «Δέρμα».  Είναι ένα τρίπτυχο, είναι μια περφόρμανς-ινσταλέισον , εγκατάσταση, πολύ εικαστική δουλειά… Οι θεατές κινούνται μαζί με τους ηθοποιούς. Ξεκινάνε από το φουαγιέ, μπαίνουν σε βάρκα, διασχίζουν ένα χώρο με νερό που έχει διαμορφωθεί μέσα στο κτίριο, για να περάσουν από το φουαγιέ στον δεύτερο χώρο, σαν να διασχίζουν τον ποταμό Αχέροντα. Φτάνουν στη συνέχεια σ’ έναν βιομηχανικό χώρο επεξεργασίας ανθρωπίνου δέρματος.

Έχει αυτό μια σχέση με το ότι ο χώρος υπήρξε Βυρσοδεψείο;

Ναι έχει σχέση μ’ αυτό, έχει σχέση φυσικά με το σήμερα, με την «επεξεργασία» που δεχόμαστε ώστε να δημιουργηθεί ο νέος πολίτης.

Το δέρμα παίρνει μία επιπλέον διάσταση, γίνεται μια ψυχή που αλλάζει;

Ναι. Εγώ προσωπικά νοιώθω ότι μεταλλάσσομαι. Ότι υφίσταμαι μια πολύ συγκεκριμένη πολιτική επιρροή που θέλει να μεταλλάξει την σκέψη μου, να με μετεκπαιδεύσει, να γεννήσει τον νέο άνθρωπο που θα είναι πιο υπάκουος, πιο παραγωγικός, πιο υποταγμένος και λιγότερο σκεπτόμενος.  Υπάρχουν κάποια κείμενα που μιλάνε για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να προετοιμάζονται τα ζώα για την σφαγή, ώστε να διατηρείται καλύτερα το κρέας τους. Ανάπαυση, κλασσική μουσική, καλή διατροφή κ.λ.π. Αυτή η συνθήκη μου θυμίζει λίγο την δική μας συνθήκη  στην περίοδο αυτή, της σιωπής, μια περίοδο αναμονής πριν την σφαγή. Το δεύτερο μέρος της παράστασης είναι  μία σπουδή πάνω στην Μηχανή και τον Άνθρωπο, στην μονοτονία, στην κατάρρευση του κάδρου, της δομής, του κράτους ως φορέα θεσμών και προστατευτικού μηχανισμού. Στο τρίτο μέρος το κοινό μεταφέρεται και πάλι σε έναν τρίτο χώρο  ο οποίος σε αντιπαράθεση με την ψυχρότητα του δεύτερου που λειτουργεί σαν σφαγείο, είναι ένα κλαμπ. Εκεί ανοίγει για μένα ο διάλογος ανάμεσα στους συγγενείς και τους προγόνους. Παράξενα πλάσματα ντυμένα με έναν ιδιαίτερο τρόπο κι ωστόσο οι σημερινοί Έλληνες που κινούνται σε μια ατμόσφαιρα Ντέιβιντ Λυντς με μια αρένα στο κέντρο, στους ρυθμούς της μπήτ μουσικής του Τηλέμαχου Μούσα που είναι υπεύθυνος για όλα τα μουσικά ακούσματα της παράστασης… Εκεί παρακολουθούμε αυτό το σώου της Ελλάδας πριν από την κρίση. Ένας πολιτικός απευθύνεται ταυτόχρονα στο κοινό και στους ανθρώπους που χορεύουν και το κείμενο προέρχεται από τον Ελληνοαλβανικό πόλεμο. Αναφέρεται στους οκτώμισι χιλιάδες άταφους νεκρούς Έλληνες στρατιώτες  που έχουν απομείνει στην πλευρά της σημερινής Αλβανίας. Απαγορεύουν πλέον στις Ελληνικές αρχές να πάνε επίσημα και να παραλάβουν τους νεκρούς ώστε να τους κάνουν μια κανονική κηδεία. Παρακολουθούμε λοιπόν τον πολιτικό ο οποίος λέει ότι η Ελλάδα δεν ξεχνάει  τους νεκρούς. Οι συγγενείς των νεκρών έχουν πάει εκεί με δική τους πρωτοβουλία και ξεθάβουν κόκκαλα τα οποία τυλίγουν σε Ελληνικές σημαίες. Βεβαίως από τότε δεν έχει γίνει τίποτα.  Όλο αυτό γίνεται γιατί με ενδιαφέρει το σώμα αυτού του νεκρού…

Εκείνο που θάβουμε δεν είναι μόνο ένα σώμα…

Ακριβώς είναι μία πολιτική στάση. Ξεκινώντας έτσι το τρίτο μέρος οδηγεί σε θεωρίες του Χοπς, του πρώτου φιλοσόφου του νεοφιλελευθερισμού, επί 15^ου αιώνα, σύγχρονου του Λόκ ο οποίος μιλάει για τον άνθρωπο ως υλικό. Αυτό εμείς το χρησιμοποιούμε για να ανοίξουμε ένα διάλογο με τους σημερινούς θεατές. Να τους συγχαρούμε ως συγγενείς για τους προγόνους τους οι οποίοι τα κατάφεραν πάρα πολύ καλά, πέθαναν βέβαια αλλά… Κι οι συγγενείς του σήμερα κατάφεραν να αυξήσουν την εξουσία που τους παρέδωσαν…  Υπάρχει και αναφορά στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη. Άρα διαμορφώνεται ένα κείμενο που είναι το κύριο κείμενο της παράστασης  το οποίο δραματουργικά έχει υπογράψει ο Στάθης Γραφανάκης, που στην ουσία ανοίγει αυτόν τον διάλογο, της ευθύνης, των συγγενών και των προγόνων…  Η παράσταση παίρνει θέση μ’ έναν έμμεσο τρόπο  κι όχι δογματικά γιατί σε μια τέτοια εποχή δεν με ενδιαφέρει  το επιμύθιο. Δεν θεωρώ ότι είμαι σε θέση να καταλήξω σε ένα οριστικό συμπέρασμα. Η παράσταση παίρνει θέση κατά του νεοφιλελευθερισμού μ’ έναν ποιητικό τρόπο αλλά είναι ταυτόχρονα μια θέση κοντά στα λόγια της Ρόζας Λόξεμπουργκ: Κοίτα να μείνεις άνθρωπος. Το παν είναι να παραμείνει κανείς άνθρωπος, δηλαδή διαυγής και χαρούμενος παρ’ όλα αυτά. Γιατί οι κλάψες είναι  κύριο χαρακτηριστικό της αδυναμίας. Ο κόσμος είναι ωραίος. Έλα τώρα, σου χαρίζω ένα ακόμα φιλί. Γιατί ήσουνα και θα είσαι ένα τίμιο, μικρό ανθρωπάκι. Στην υγειά σου!