Βασιλιάς Ληρ

του William Shakespeare

Το Θέατρο του Παραλόγου απετέλεσε την αναπόφευκτη μετεξέλιξη της εμπειρίας του τραγικού στον 20ό αιώνα. Ο Γιαν Κοτ επεσήμανε καίρια ότι το γκροτέσκο (στο Θέατρο του Παραλόγου) αντίθετα με το τραγικό, δεν προσφέρει κανενός είδους μεταφυσική παρηγοριά. Ο 20ός αιώνας παρουσίασε με γλαφυρές εντάσεις τις εκφάνσεις της αλλοίωσης του τραγικού. Της μετάλλαξης στην υπόστασή του. Με ποικίλους τρόπους και μέσα. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης απογύμνωσαν την ύπαρξη σε σημείο που η οντότητα εκμηδενίστηκε από το γκροτέσκο ενός παραλογισμού όπου ο λόγος αποκόπτεται από το περιθώριο της αντίληψης. Σήμερα βρισκόμαστε ακριβώς έναν αιώνα μετά την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα πάντα μοιάζουν εξίσου μακρινά και κοντινά ταυτόχρονα. Ο Βασιλιάς Ληρ, σκηνοθετημένος από τον Sam Mendes, μπαίνει στη σκηνή και εκφράζει τις (προ)θέσεις του από τον θρόνο του. Τις ανακοινώνει όπως σε οποιοδήποτε πλήθος μπροστά του. Από κάτω του. Είδα την παράσταση σε μαγνητοσκοπημένη αναμετάδοση από το Εθνικό Θέατρο της Μεγάλης Βρετανίας. Ο Simon Russell Beale, ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της υποκριτικής, είναι επί τη εμφανίσει καθηλωτικός και αμείλικτος. Ο Ληρ έχει σαφή επίγνωση της επιβλητικής του δύναμης. Και μοιράζει το κληροδότημά του. Τεμαχίζει την ύπαρξή του. Σκληρά. Ψυχρά. Ως ο στρατοκράτης ηγεμόνας που είναι. Οι κόρες του, Goneril και Regan, παίζουν το παιχνίδι (του πατέρα τους) για την αποδοχή της κληρονομιάς.

Η Regan καλοπιάνει περισσότερο τον Ληρ με ναζιάρικη διάθεση, κάτι που επίσης τον ευχαριστεί. Η μόνη που το αρνείται, είναι η μικρότερη κόρη του, η Cordelia. Μαζί με τον Kent και τον Τρελό, η μόνη που βλέπει τι γίνεται. Γι’ αυτό και ο Kent φεύγει. Μετά την πρώτη αυτήν πράξη στο γκροτέσκο παλκοσένικο της ανθρώπινης τραγικωμωδίας, το μόνο που κάνει ο Τρελός είναι να αγκαλιάσει την Cordelia. Μίας τραγικωμωδίας, όπου το γκροτέσκο έχει στεγνώσει την κωμωδία από το τραγικό, άρα και το τραγικό από τον εαυτό του. Και (απο)μένει το Παράλογο. Ο Ληρ θα πρέπει να συνειδητοποιήσει την τύφλωση προκειμένου να δει. Η ύπαρξή του θα (δια)περάσει (μέσα από) την τρέλα για να (επαν)έλθει στην επίγνωση της αφετηρίας. Για να βρει τον ομφάλιο λώρο του λόγου που ο παραλογισμός συνέθλιψε καταργώντας κάθε λογική. Με καίρια μοναδικότητα ευαισθησίας και εμβρίθειας, το επικό υπόβαθρο της εμπνευσμένης σκηνοθεσίας του Sam Mendes φωτίζει την τραγικότητα του Ληρ στη διαδρομή του στα σκοτάδια του απάνθρωπου γκροτέσκου. Η Goneril και η Regan θα του αρνηθούν την αγάπη που χρησιμοποίησαν ως νόμισμα συναλλαγής ψευδεπίγραφων λέξεων για όσα τους έδωσε. Θα του στερήσουν ακόμη και τους άνδρες του. Θα τον αδειάσουν σαν στρείδι από το σύστημα των αξιών του. Η Goneril θα τον χαστουκίσει. Η Kate Fleetwood είναι καταλυτική.

Επίσης εξαιρετική η Anna Maxwell Martin ως Regan, με τη σειρά της και εκείνη θα τον πληρώσει με την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Οι δύο κόρες του Ληρ κληρονόμησαν τη σκληρότητά του. Μια βασιλεία όμως δεν έχει μόνο αυτή. Η Cordelia πήρε (από) τη αγάπη και την τρυφερότητά του. Αυτές που ο Ληρ στέρησε από τον εαυτό του. Ο Kent το ξέρει. Το ίδιο και ο Τρελός. Και (για αυτό) τον ακολουθούν. Και τον κρατούν. Ο Kent αλλάζει την εμφάνισή του, γίνεται άλλος ένας άνδρας της στρατιωτικής ακολουθίας του Ληρ. Ο Stanley Townsend είναι στιβαρός και συναρπαστικός. Κάποια στιγμή θα τον αλυσοδέσουν κάτω από έναν ανδριάντα του Ληρ, του μεγάλου βασιλιά που αγαπά και σέβεται. Ο μόνος που δεν αλλάζει από την αρχή ως το τέλος είναι ο Τρελός. Ο Adrian Scarborough είναι απολαυστικά υπέροχος. Ένας από τους καλύτερους Τρελούς όλων των εποχών, όπως και ο Ληρ του Simon Russell Beale. Μαζί περνούν την καταιγίδα του εφιάλτη που ταρακουνά το σώμα στο όνειρο για να ξυπνήσει την αλήθεια από την πραγματικότητα. Ο Ληρ ζητά να του βγάλουν τις μπότες από τα γυμνά του πόδια. Το κεφάλι του είναι φαλακρό στο στρατιωτικό του ξύρισμα. Τώρα έχει αδειάσει και από ό,τι γνώριζε. Η τρέλα του Ληρ περιλαμβάνει και την απώλεια του Τρελού.

Θα αναγνωρίσει ξανά τον Gloucester στην κυριολεκτική του τύφλωση, βλέποντας σημάδια της δικής του. Η απελπισία από τον παραλογισμό καθώς ψηλαφίζει για ίχνη του λόγου, αιωρείται συγκλονιστικά στις σιωπές του Russell Beale πάνω από τη ρημαγμένη γη. Εξαιτίας ενός γιου, τον οποίο άργησε να αναγνωρίσει, ο Gloucester ακολούθησε τον βασιλιά του στον δρόμο της προδοσίας και της συνειδητοποίησης. Ο Stephen Boxer είναι συγκινητικός. Ο Edmund παίζει το διπρόσωπο παιχνίδι του πλησιάζοντας (και) τις δύο κόρες του Ληρ. Ο Sam Troughton είναι έξοχος. Το ίδιο και ο Michael Nardone και ο Richard Clothier ως Cornwall και Albany αντίστοιχα. Οι γαμπροί του Ληρ είναι διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες, αλλά πρέπει να ζήσουν στο ίδιο χώμα. Χώμα με κάθε λογής ρίζες και παράσιτα, π.χ. σαν τον Oswald που έρπει στα βήματα της Goneril. Ο Simon Mayonda είναι θαυμάσιος. Ο Ληρ θα ξαναβρεί την Cordelia. Η Olivia Vinall είναι παλλόμενη στις διακυμάνσεις της. Οι καπνοί στον αέρα έρχονται από τις τελευταίες βολές του παραλογισμού που βομβάρδισε το έδαφος. Στα αποκαΐδια της ερήμωσης ο Ληρ κουβαλά τη νεκρή Cordelia. Ο θρήνος του Simon Russell Beale με στοίχειωσε. Μετά τους απολογισμούς, ο Edgar θα πρέπει να συνεχίσει. Μόνος. Ο Tom Brooke είναι καταπληκτικός. Όποιος μπορεί να δει ετούτον τον Βασιλιά Ληρ, δεν πρέπει να τον χάσει για κανένα λόγο.

Σκηνοθεσία: Sam Mendes
Σκηνικά: Anthony Ward
Φωτισμοί: Paul Pyant
Μουσική: Paddy Guneen
Διανομή: Stephen Boxer (The Earl of Gloucester), Cassie Bradley (Nurse), Tom Brooke (Edgar), Richard Clothier (The Duke of Albany), Jonathan Dryden Taylor (Cornwall’s Servant), Paapa Essiedu (The Duke of Burgundy), Kate Fleetwood (Goneril), Colin Haigh (Old Man), Simon Manyonda (Oswald), Anna Maxwell Martin (Regan), Daniel Millar (Curan), Michael Nardone (The Duke of Cornwall), Gary Powell (An Officer), Simon Russell Beale (Lear), Andrian Scarborough (The Fool), Hannah Stokely (Doctor), Stanley Townsend (The Earl of Kent), Sam Troughton (Edmund), Olivia Vinall (Cordelia), Ross Waiton (Captain).
Φωτογραφίες: Mark Douet
Παραστάσεις μέχρι 2 Ιουλίου
Πληροφορίες: www.nationaltheatre.org.uk