Κάτω απ’ το Γαλατόδασος

του Ντύλαν Τόμας

Ένα ιδιαίτερο χωριό, σε μια παράσταση-ακροβασία

Πώς μπορεί ένα ραδιοφωνικό κείμενο εμπνευσμένο από μια «φανταστική» πολύχρωμη κοινωνία , με καταιγιστικούς ρυθμούς, δραματοποιημένη αφήγηση και πληθώρα χαρακτήρων να μεταφερθεί στη σκηνή μπροστά σε ζωντανό κοινό; Μα με διασκευή. Το στοίχημα είναι να κρατηθεί ο θεατής σε εγρήγορση, να μην κοιτάξει στιγμή το ρολόι του, ν’ ακολουθεί την ομάδα, να γίνει κομμάτι της, να χτίσει εικόνες δίχως τα μάτια ν’ αναζητήσουν σπίτια, δρόμους, έπιπλα, εκκλησίες, ποτάμια, δένδρα, ουρανό, γη.

Η ομάδα “Angelus Novus” και ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης το πέτυχαν απόλυτα στην παράσταση που τέρπει την ψυχή, σαγηνεύει τον νου, απογειώνει συναισθήματα και «υποχρεώνει» τον θεατή να υποκλιθεί στο πολύπλευρο ταλέντο όλων, στη σκηνή του θεάτρου «Αυλαία».

Από τα πιο πρωτότυπα ποιητικά έργα της εποχής μας, το «Κάτω από το Γαλατόδασος» είναι το κύκνειο άσμα του δημιουργού του. Και είναι αξιοσημείωτο ότι ο Ντύλαν Τόμας, που η ποίησή του είναι γεμάτη από την παρουσία τού θανάτου, αποχαιρέτησε τον κόσμο μ’ ένα έργο κατάφασης στη ζωή, συγκατάβασης για όλα τα ανθρώπινα, ένα έργο με κωμικές σκηνές και ξεκαρδιστικούς τύπους, όπου δοξάζεται αυτός ο κόσμος ο παράδοξος, ο μικρομέγαλος, ο κόσμος –περιβόλι με όλα του τα «φρούτα».

Η πρώτη εκδοχή του έργου, όπως το είχα μελετήσει στην πρώτη του παρουσίαση από τον Δαμιανό Κωνσταντινίδη, παρουσιάστηκε σε δημόσια πολυφωνική θεατρική ανάγνωση το 1953 στη Νέα Υόρκη, με τον τίτλο «Κάτω από το Γαλατόδασος, ένα έργο για φωνές». Τρία χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του, το1956, ανέβηκε στη σκηνή. Το 1971 έγινε ταινία με τον Μπάρτον και την Τέυλορ και, βεβαίως, έφτασε και στην Ελλάδα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που οι Θεσσαλονικείς βλέπουν το έργο. Προσωπικά το απόλαυσα περισσότερο τώρα, επειδή το είδα με ωριμότερη «ματιά», το βρήκα πολύ πιο ενδιαφέρον , ταχύτατο μα καθόλου αγχωτικό, ενώ με κινηματογραφικό τρόπο, άπειρα γκαγκς, εκπληκτικές εναλλαγές, ανατροπές και μεταπτώσεις, σπουδαία εκφραστικά μέσα, οκτώ αστέρια- ηθοποιοί αφηγούνται ευρηματικότατα, χάρις στην ευφάνταστη σκηνοθεσία του δάσκαλου Δαμιανού Κωνσταντινίδη, την ιστορία του μικρού γραφικού χωριού κοντά στη θάλασσα, όπου ζουν οι πιο παράξενοι, περίεργοι, εκκεντρικοί, ανήθικοι, τρελοί αλλά και απλοί άνθρωποι.

Μέσα από ένα άψογα συντονισμένο σύνολο φωνών (εξαιρετικές πολυφωνίες, διφωνίες, σόλο, χορωδιακά επιτεύγματα), ήχων και κινήσεων, αυτοί οι άνθρωποι-πολυσχιδείς οντότητες , οργανώνουν μια ξενάγηση πίσω από το προφανές, δίχως μουσικές και σκηνικά- με μόνα όργανα το σώμα και τη φωνή τους- ένα ταξίδι στο κόσμο των ονείρων που μπλέκεται συνεχώς με τον πραγματικό.

Η παίγνια διάθεση, η ειρωνεία, ο σαρκασμός και η βαθειά αίσθηση του χιούμορ είναι τα χαρακτηριστικά του κειμένου, που η μεταφράστρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ κατάφερε να περάσει, απαλείφοντας εύστοχα τον λυρισμό από στις σκηνές της καθημερινότητας και βάζοντάς τον επιλεκτικά σε κάποιους χαρακτήρες, όπως στα χείλη του «αιδεσιμότατου» όταν γίνεται ποιητής ενώ χωρίς φειδώ αφέθηκε επιδέξια να ζωγραφίσει σουρεαλισμό στις φράσεις ενός «τρελού» όταν μονολογεί, για παράδειγμα: «αυτό το παπούτσι δεν έχει πόδι ούτε γάμπα».

Δεν μπορούμε, ωστόσο, να παραλληλίσουμε το ποιητικό κείμενο με την εποχή της κρίσης που βιώνουμε. Όμως, επειδή χάσαμε υλικά αγαθά και ηθικές αξίες, όπως σπίτια, εργοστάσια, μισθούς, σύνταξη, διακοπές, επιδόματα, δουλειά αλλά και ελπίδα για ένα ευοίωνο μέλλον, μάς έμειναν το χρέος, οι φόροι, το άγχος, η ταπείνωση, οι μικρές αγγελίες κι η απελπισία, θάψαμε μαζί τους και την κοινωνικότητα που οι παλιές φτωχικές ζωές των παππούδων μας είχαν καλλιεργήσει και μάς είχαν κληροδοτήσει . Στεγνώσαμε από τις γεύσεις, τις μυρωδιές της γειτονιάς και σε τούτο το έργο τις ξαναβρίσκουμε, τις αναμοχλεύουμε και κάποιοι, ίσως, τις κρατήσουν και μετά την αυλαία.

Η παράσταση έχει ρυθμούς επιλεκτικών σκηνών τρέιλερ ταινίας. Αστραπιαία περνούν από τα μάτια οι καταστάσεις και τα γεγονότα, οι χαρακτήρες μπερδεύονται, αυτονομούνται ή χάνονται δίνοντας τη θέση τους σε άλλους, πλημμυρίζει από ζωή η αίθουσα, ζωή από σουρεαλιστικό παραμύθι ή από κινηματογραφική φαντασία κι όλα αυτά μ’ ένα αξιοθαύμαστο τρόπο. Οκτώ νέοι χαρισματικοί ηθοποιοί, παίζουν, ακροβατούν, μιμούνται, τραγουδούν, απαγγέλουν, κοιμούνται, ξυπνούν, συγκινούνται, μαλώνουν, ερωτεύονται, ζουν.

Πολλή δουλειά από τον ευφάνταστο σκηνοθέτη, από τους ταλαντούχους πρωταγωνιστές-όλοι δρουν ισότιμα και βρίσκονται διαρκώς επί σκηνής, από την αρχή ως το τέλος. Δουλειά που ανταμείβεται με θερμό χειροκρότημα και επαναλαμβανόμενα «μπράβο».

Τελευταία, ανέβηκαν αρκετές παραστάσεις με αφηγηματικό θέατρο. Θαρρώ πως η εποχή επιτάσσει σκηνοθετικές «ματιές» και δρόμους έξω από τη σύμβαση. Το αφηγηματικό θέατρο έχει να κάνει με την επιστροφή τού θεάτρου στις ρίζες του, που είναι η υπόσταση του ηθοποιού σαν υποκριτή, σαν αφηγητή αλλά και σαν ποιητή και παραμυθά Φυσικά δεν είναι καινοτομία πια και δεν είναι ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης ο πρώτος που το ψάχνει. Το έχω δει και από τον Λιβαθινό στο «Πεθαίνω σα χώρα» και από τον Καλαβριανό στο «Γιοι και κόρες» και από άλλους. Είναι εμφανές ,στο «Κάτω από το Γαλατόδασος», ότι τον σκηνοθέτη ενδιαφέρει αυτό το σημείο, όπου ο αφηγηματικός λόγος ενώνεται με τη θεατρική πράξη κι ακόμη, ο τρόπος που απευθύνεται ο ηθοποιός στο κοινό- κατά πρόσωπο- κι όταν πρωτοείδα την εφαρμογή τού τρίτου προσώπου σαν πρώτο, ήταν μια σημαντική φιλοσοφική κίνηση τού πώς χρησιμοποιεί κανείς στη ζωή το τρίτο πρόσωπο σαν πρώτο. Αυτό είναι ένα από τα κλειδιά του αφηγηματικού θεάτρου, καθώς ένα μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας μιλάει σε τρίτο πρόσωπο αλλά τι σημαίνει τελικά τρίτο πρόσωπο στη ζωή μας; Θα έλεγα «εμείς είμαστε αυτός και αυτός μιλάει για μας». Αυτό ακριβώς εισπράξαμε στη συγκεκριμένη παράσταση, οι θεατές.

Επρόκειτο για ένα ευφρόσυνο, περιπετειώδες , πολύτιμο ταξίδι εμπειριών, ένα μάθημα εκτίμησης του δώρου «ζωή», ακριβώς απέναντι από τη «μικρή μας πόλη» του Θόρτον Ουάϊλντερ.

Δείτε την παράσταση. Θα γευτείτε το σπινθηροβόλο πνεύμα του συγγραφέα, την εξαιρετική προσπάθεια όλων των συντελεστών για το αποτέλεσμα, που είναι: «κέρδος».

Ντύλαν Τόμας

Γεννιέται το 1914, στο Σουόνσι της Ουαλίας. Ήδη από μικρή ηλικία, συνθέτει ποιήματα εξαιρετικής ωριμότητας που φανερώνουν μια οξυμμένη αντίληψη της αγγλικής γλώσσας, αν και υπήρξε μέτριος μαθητής..
Στην εφηβεία του διαβάζει ακατάπαυστα. Ανάμεσα στις σημαντικές αναγνώσεις του περιλαμβάνονται έργα των Μπράουνινγκ, ντε Κουίνσι, Μπλέικ, Μάρλοου, Τσαμς, Πόε, Κιτς, Λόρενς, η Βίβλος, σκωτσέζικες μπαλάντες, λαϊκοί θρύλοι και αργότερα ο Σαίξπηρ.
Το 1934 εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή, 18 ποιήματα, ενώ ένα μόλις μήνα πριν από την έκδοσή τους μετακομίζει στο Λονδίνο. Έχει επενδύσει σχεδόν τα πάντα στην αποδοχή του έργου του από τους κριτικούς και όταν εκείνοι το απορρίπτουν, οδηγείται στην αυτοκαταστροφή του, με μια γενικευμένη παραίτηση από τα πάντα. Το αλκοόλ μετατρέπεται σε αδιαπραγμάτευτο πάθος μέχρι το τέλος.
Το 1936 κυκλοφορούν τα 25 ποιήματα, με τα οποία θα κερδίσει εν μέρει τους κριτικούς, αλλά κυρίως θα υιοθετήσει οριστικά πια και με σιγουριά ένα καθαρά προσωπικό ύφος.
Το 1937 παντρεύεται την Caitlin Macnamara. Στην αρχή του έγγαμου βίου περνάει μέρες ανείπωτης χαράς και δύο χρόνια μετά εκδίδει την αριστουργηματική συλλογή «Ο χάρτης της αγάπης», ενώ παράλληλα κάνει δουλειές του ποδαριού και κάποιες διαφημίσεις για το ραδιόφωνο. Όμως, η μόνιμη φτώχεια γίνεται ακόμα πιο πιεστική, αφού η οικογένεια του ζευγαριού μεγαλώνει και τα τρία παιδιά (δυο γιοι και μία κόρη) επιβαρύνουν σημαντικά τα έξοδά τους. Ώσπου, ξαφνικά το 1940, του αναθέτουν μια ραδιοφωνική εκπομπή που θα τον κάνει διάσημο. Έτσι, η τέταρτη συλλογή του «Θάνατοι και Είσοδοι», που δημοσιεύεται το 1946, κερδίζει το αναγνωστικό κοινό κάνοντας τεράστιες πωλήσεις.
Η επιτυχία και η απήχηση του έργου του έχουν πλέον πάρει την ανιούσα, σε αντιδιαστολή με την κλονισμένη από το αλκοόλ υγεία του, που παρουσιάζει προβλήματα. Το 1950 του προτείνουν να κάνει μια περιοδεία απαγγελιών στην Αμερική και ακολουθούν άλλες δύο, το 1952 και το 1953. Πεθαίνει ξαφνικά, στις 9 Νοεμβρίου 1953, στη Νέα Υόρκη, μετά από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (18 μπουκάλες ουίσκι σε μια νύχτα). Τα ακριβή όμως αίτια του θανάτου του παραμένουν ανεξιχνίαστα και εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο έρευνας και συζήτησης.

Μετάφραση:Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Σκηνοθεσία:Δαμιανός Κωνσταντινίδης

Σκηνικά-κοστούμια:Απόστολος Αποστολίδης

Μουσική:Κωστής Βοζίκης

Επιμέλεια κίνησης:Αντιγόνη Μπάρμπα

Φωτισμοί:Έλενα Κώτση –Ελένη Τσόνα

Βοηθός σκηνογράφου:Ελίνα Ευταξία

Βοηθός σκηνοθέτη:Αναστασία Μπάρκα

Παίζουν:Εβίτα Αγαϊτση, Δημήτρης Δάγκαλης, Αργύρης Ζαφείρης, Δανάη Κλάδη, Αναστασία Μιροσνιτσένκο, Χρήστος Παπαδόπουλος, Μαρία Ιωάννα Παπαθανασίου, Στεργιάνα Τζέγκα, Νίκος Τσολερίδης

Θέατρο Αυλαία

Πλατεία Χ.ΑΝ.Θ. (πλευρά Τσιμισκή)

Θεσσαλονίκη
Κράτηση εισιτηρίων: 2310 237700
Ώρες Λειτουργίας Ταμείου: 10:30 π.μ. - 1:30 μ.μ., 5:30 μ.μ. - 9:00 μ.μ.

Παραστάσεις:
Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21.00
Κυριακή στις 20.00

Εισιτήρια: 12 ευρώ [κανονικό], 8 ευρώ [φοιτητικό], 5 ευρώ [άνεργοι, ατέλειες κ.λπ.]